ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ-ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ «Caesar, de bello gallico» Βασίλης Μακράκης 4480 ΑΙΣ346: Στη δίνη της κρίσης της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας: Γάιος Ιούλιος Καίσαρ Διδάσκουσα: Κατερίνα Παναγοπούλου -Εαρινό Εξάμηνο 2017- Περιεχόμενα Εισαγωγή ………………………………………………………………………….2 Η βιογραφία του Καίσαρα ………………………………………………………...3 Δομή του έργου ………………………………………………………………….....7 Περίληψη των βιβλίων του de bello gallico………………………………………..8 Τα βασικά πρόσωπα τoυ de bello gallico σε πίνακα………………………………17 Το VIII βιβλίο των γαλατικών πολέμων ………………………………………….23 Συνολική ερμηνευτική θεώρηση του de bello gallico …………………………….24 Επίλογος …………………………………………………………………………...39 Βιβλιογραφία ……………………………………………………………...............40 Εισαγωγή Η παρούσα εργασία γίνεται στα πλαίσια του σεμιναρίου που πρόφερε το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης το εαρινό εξάμηνο 2017. Το θέμα του σεμιναρίου είναι «Στη δίνη της κρίσης της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας: Γάιος Ιούλιος Καίσαρ» που πρόσφερε η Κατερίνα Παναγοπούλου. Το θέμα που επέλεξα να μελετήσω ήταν το έργο de bello gallico του Καίσαρος. Επέλεξα να μελετήσω αυτό το λογοτεχνικό έργο για πολλούς λόγους. Από μικρό παιδί είχα την περιέργεια να γνωρίσω τον κόσμο των Γαλατών και σίγουρα το de bello gallico θα μου έλυνε πολλές παιδικές απορίες. Όμως, το πιο σημαντικό για μένα ήταν αφενός το ιστορικό κομμάτι μιας μεγάλης εκστρατείας που αφηγείται ο Καίσαρ και αφετέρου η χρήση της επιτυχίας αυτής για πολιτικούς σκοπούς του ίδιου. Αρχικά, κρίνω σκόπιμο να αναφερθώ σε πολύ σημαντικά στιγμιότυπα της ζωής του Καίσαρα καθώς και στο συγγραφικό του έργο. Στη συνέχεια αναφέρομαι στη δομή του έργου και κάνω μια περίληψη των 7 βιβλίων του de bello gallico, ξεχωριστά για το καθένα. Στην περίληψη αφηγούμαι τους γαλατικούς πολέμους, χωρίς να επεκτείνομαι σε λεπτομέρειες και χωρίς να γίνεται αναφορά σε άλλα έργα που αφηγούνται την ίδια εκστρατεία. Για την καλύτερη κατανόηση παραθέτω πριν την περίληψη έναν διαχωρισμό του κάθε βιβλίου σε ξεχωριστά τμήματα ανάλογα το περιεχόμενο. Έπειτα, παραχωρώ έναν εκτενή πίνακα με σχεδόν όλα τα πρόσωπα είτε Γαλάτες είτε Ρωμαίους που εμφανίζονται στο έργο. Δίνω την ιδιότητα που είχαν με βάση το κείμενο καθώς και στα βιβλία που αναφέρονται. Στη συνέχεια αναφέρομαι στο 8Ο βιβλίο του de bello gallico γραμμένο από τον Ίρτιο. Στο βιβλίο αυτό δεν γίνεται ευρύτερη ανάλυση του έργου αλλά αναφέρομαι σχετικά με την πατρότητα του. Τέλος, γίνεται μια ευρύτερη ερμηνευτική θεώρηση του έργου σχετικά με το λογοτεχνικό του πλαίσιο, την παρουσία του Καίσαρα, του ρωμαϊκού λαού και των γαλατικών φυλών στο έργο, στη περιγραφή σκηνών μάχης και στρατιωτικού στοιχείου και όλα αυτά σε συνάρτηση με τον βαθύτατο πολιτικό χαρακτήρα που έχει το έργο. Σε αυτό το κομμάτι της εργασίας σχολιάζω και παραθέτω αποσπάσματα από το de bello gallico μεταφρασμένα στα νέα ελληνικά. Κρίνω αναγκαίο σε αυτό το σημείο να τονίσω ότι για αυτό το σκοπό χρησιμοποίησα την μετάφραση που έχει κάνει ο Δαυίδ Αντωνίου Αντωνίου, Δ. (2012) Απομνημονεύματα για τον γαλατικό πόλεμο του Καίσαρα, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα . Ιούλιος Καίσαρ Σημαντικά βιογραφικά στοιχεία Ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρ (Gaius Iulius Caesar, 13 Ιουλίου 100 π.Χ. - 15 Μαρτίου 44 π.Χ.), ήταν Ρωμαίος πολιτικός, στρατηγός και συγγραφέας Έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στον μετασχηματισμό της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Ήταν γόνος της Ιουλίας γενιάς, που ανήγε την καταγωγή της στον Ασκάνιο (ή Ιούλο), γιο του Αινεία, γιου της Αφροδίτης Suetonius, de vita Caesarum 6 . Παρά την προέλευσή της αυτή, η οικογένειά του ανήκε στην φιλολαϊκή παράταξη (populares). Ο Γάιος Μάριος είχε παντρευτεί την αδελφή του πατέρα του Καίσαρα, που ήταν συνεπώς εξάδελφος του Μάριου του Νεώτερου Πλουτάρχου, Καίσαρ 1. Ο ίδιος δε ο Καίσαρ σε ηλικία 17 ετών παντρεύτηκε την Κορνηλία, κόρη του Κίννα, που ήταν ο διάδοχος του Μάριου στην ηγεσία των φιλολαϊκών. Ονομάστηκε ιερέας του Δία, επί υπατείας Μαρίου και Κίννα (86 π.Χ.). Το 86 π.X. ξέσπασε στη Ρώμη εμφύλιος πόλεμος και η οικογένεια του Καίσαρος βρέθηκε στην πλευρά του Μάριου και των Λαϊκών (Populares). Έτσι, όταν ο Λεύκιος Κορνήλιος Σύλλας επικράτησε με τους Αριστοκρατικούς (Optimates) και άρχισε τις διώξεις των αντιπάλων του, διέταξε το 82 π.X. τον 18χρονο Καίσαρα να χωρίσει τη σύζυγό του Κορνηλία επειδή ήταν κόρη του Λεύκιου Κορνηλίου Κίννα, του ισχυρότερου υποστηρικτή του Μάριου. Ο Καίσαρ αρνήθηκε να υπακούσει, έφυγε από τη Ρώμη και κατατάχθηκε στον στρατό. Μετά τον θάνατο του Σύλλα το 78 π.X. ο Καίσαρ επέστρεψε στη Ρώμη και ξεκίνησε την πολιτική του σταδιοδρομία επιτιθέμενος με τους λόγους του εναντίον των συνεργατών και οπαδών του Σύλλα. Για να τελειοποιήσει τη ρητορική του ο Καίσαρ ταξίδεψε στη Ρόδο όπου δίδασκε ο διάσημος ρητοροδιδάσκαλος Απολλώνιος ο Μόλων. Ο Καίσαρ εκλέχθηκε ταμίας το 68 π.X. και στάλθηκε να ασκήσει τα καθήκοντά του στη ρωμαϊκή επαρχία που περιελάμβανε τη σημερινή Πορτογαλία και τη νότια Ισπανία Πλουτάρχου, Καίσαρ 11 . Επιστρέφοντας στη Ρώμη εκλέχθηκε το 65 π.X. αγορανόμος (aedilis), είδος υπευθύνου των δημοσίων έργων, των αγορών και των θεαμάτων. Για να κερδίσει την εύνοια του λαού της Ρώμης ο Καίσαρ διοργάνωσε διάφορα πολυδάπανα θεάματα. Στο τέλος της θητείας του είχε τόσο πολλά χρέη ώστε κινδύνευσε η πολιτική του σταδιοδρομία Suetonius, de vita Caesarum 11. Ωστόσο με τα θεάματά του ο Καίσαρ είχε γίνει τόσο δημοφιλής ώστε το 63 π.X. εκλέχθηκε Μέγας Ποντίφιξ (Pontifex Maximus), δηλαδή αρχιερέας με εξουσία επί των θρησκευτικών θεμάτων. Συμμαχώντας με τον πολιτικά ισχυρό Γναίο Πομπήιο Μάγνο και τον πάμπλουτο Μάρκο Λικίνιο Κράσσο, ο Ιούλιος Καίσαρ κατόρθωσε να εκλεγεί ύπατος για το έτος 59 π.X Suetonius, de vita Caesarum 16. H συμμαχία της Πρώτης Τριανδρίας επικυρώθηκε με τον γάμο του Πομπηίου με τη μοναχοκόρη του Καίσαρος Ιουλία. Κατά την υπατεία του ο Καίσαρ φρόντισε να ψηφισθούν νόμοι που ικανοποιούσαν αιτήματα του Πομπηίου: παραχώρηση γαιών στους βετεράνους του και επικύρωση των διοικητικών του μέτρων στην Ανατολή. Επίσης ο Καίσαρ κατόρθωσε να ψηφισθούν νόμοι οι οποίοι περιόριζαν τις οικονομικές ατασθαλίες των διοικητών των ρωμαϊκών επαρχιών. Εξάλλου ο Κράσσος με τα χρήματά του και ο Πομπήιος με την πολιτική επιρροή του μπόρεσαν να εξασφαλίσουν στον Καίσαρα, μετά το τέλος της υπατείας του, το αξίωμα του ανθύπατου της Γαλατίας και το δικαίωμα της στρατολόγησης λεγεώνων και της διεξαγωγής πολέμων. Επί επτά περίπου χρόνια ο Καίσαρ έκανε νικηφόρες εκστρατείες εναντίον των Γαλατών, των Ελβετών, των Βέλγων, των Σουήβων, των Κελτών. Εισέβαλε δύο φορές στη Βρετανία φθάνοντας βόρεια του ποταμού Τάμεση. Μολονότι βρισκόταν σε συνεχή πόλεμο ο Καίσαρ ενημερωνόταν για τα πολιτικά τεκταινόμενα στη Ρώμη. Από την άλλη η δόξα του άρχισε να ανησυχεί τον Πομπήιο. Το 54 π.X. πέθανε η σύζυγος του Πομπήιου Ιουλία και έτσι κόπηκαν οι συγγενικοί δεσμοί του με τον Καίσαρα Suetonius, de vita Caesarum 25. Την επόμενη χρονιά σκοτώθηκε και ο Κράσσος κατά την ατυχή εκστρατεία εναντίον των Πάρθων. Έτσι, η Τριανδρία διαλύθηκε και οι σχέσεις του Πομπηίου και του Καίσαρος εντάθηκαν σε επικίνδυνο βαθμό. Ο Πομπήιος προσεταιρίστηκε τους αριστοκρατικούς οι οποίοι με ομάδες μισθοφόρων είχαν εξαπολύσει τρομοκρατία στη Ρώμη. Το 52 π.X. η Σύγκλητος με τη βοήθεια του Πομπηίου πέρασε νόμους που υποχρέωναν τον Καίσαρα να παραιτηθεί από τη διοίκηση των επαρχιών που είχε κατακτήσει για να μη χαρακτηριστεί «εχθρός του κράτους». Ο Καίσαρ απάντησε με έναν έξυπνο ελιγμό: πρότεινε να διαλύσει τον στρατό του και να παραιτηθεί από διοικητής με την προϋπόθεση ότι ο Πομπήιος θα διέλυε τον δικό του. Αλλά ο Πομπήιος, αντί να διαλύσει, αύξησε τον στρατό του. Ο εμφύλιος πόλεμος ήταν πλέον αναπόφευκτος. Τη νύχτα της 10ης προς την 11η Ιανουαρίου του 49 π.X. ο Καίσαρ πέρασε τον ποταμό Ρουβίκωνα, το βόρειο όριο της αποστρατικοποιημένης ζώνης στην Ιταλία, όπου απαγορευόταν διά νόμου στους ρωμαίους στρατηγούς να μπαίνουν με τον στρατό τους, αναφωνώντας στα ελληνικά τον στίχο του Μενάνδρου «ανερρίφθω κύβος», τον οποίον ο Σουητώνιος αναφέρει ως «jacta alea est» (ερρίφθη ο κύβος) Πλουτάρχου, Καίσαρ 32 . Στη συνέχεια ο Καίσαρ μπήκε με τον στρατό του στη Ρώμη, την οποία οι Συγκλητικοί και ο Πομπήιος με τον στρατό είχαν εγκαταλείψει. Στο μεταξύ ο Πομπήιος είχε περάσει στην Ελλάδα αλλά ο Καίσαρ προτίμησε να εκστρατεύσει εναντίον ορισμένων στρατηγών του Πομπηίου που βρίσκονταν στην Ισπανία ώστε να αποκλείσει αντιπερισπασμούς από τη Δύση. Επιστρέφοντας νικητής στη Ρώμη ο Καίσαρ αναγορεύθηκε το 49 π.X. δικτάτωρ και προετοίμασε την εκστρατεία του εναντίον του Πομπηίου στην Ελλάδα. Ο Πομπήιος νικήθηκε τελειωτικά στη Φάρσαλο της Θεσσαλίας τον Αύγουστο του 48 π.X. Πλουτάρχου, Καίσαρ 42, αλλά ο Καίσαρ συνέχισε να τον καταδιώκει ως την Αίγυπτο, όπου όμως δεν τον πρόλαβε ζωντανό. Οι άνθρωποι του Πτολεμαίου ΙΓ' Διονύσου τον είχαν δολοφονήσει. Στην Αίγυπτο ο Καίσαρ αναμείχθηκε στον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ του Πτολεμαίου και της αδελφής-συζύγου του και βασίλισσας Κλεοπάτρας Z'. Παίρνοντας το μέρος Κλεοπάτρας, ο Καίσαρ νίκησε τον Πτολεμαίο και την ενθρόνισε ως μοναδική βασίλισσα. Από τη σχέση του με την Κλεοπάτρα ο Καίσαρ απέκτησε τον Πτολεμαίο IE' Καίσαρα, γνωστότερο ως Καισαρίωνα. Μερικούς μήνες αργότερα ο Καίσαρ εκστράτευσε εναντίον του βασιλιά του Πόντου Φαρνάκη B', τον οποίο νίκησε κοντά στη Ζέλα τον Αύγουστο του 47 π.X. Τη νίκη του αυτή ο Καίσαρ ανήγγειλε στον φίλο του Γάιο Μάτιο με τη θρυλική φράση: «veni, vidi, vinci» («ήλθα, είδα, ενίκησα») Πλουτάρχου, Καίσαρ 50 . Επιστρέφοντας στη Ρώμη τον Οκτώβριο του 47 π.X. ο Καίσαρ αναγορεύθηκε και πάλι για έναν χρόνο δικτάτωρ και πήρε μερικά πολύ σημαντικά κοινωνικά μέτρα: απαγόρευσε να αγοράζουν σιτάρι από τις κρατικές αποθήκες όσοι είχαν τα οικονομικά μέσα να το αγοράζουν από την ελεύθερη αγορά, έκανε ρωμαίους πολίτες όλους τους κατοίκους της ιταλικής χερσονήσου και της Εντεύθεν των Αλπεων Γαλατίας και έδωσε κλήρους γης στους βετεράνους του εγκαθιστώντας τους στις διάφορες ρωμαϊκές επαρχίες. Με εντολή του Καίσαρος ο έλληνας μαθηματικός Σωσιγένης επεξεργάστηκε ένα νέο ημερολόγιο το οποίο καθιέρωνε έτος 365 ημερών με ένα δίσεκτο (366 ημέρες) κάθε τέσσερα χρόνια. Το «Ιουλιανό» ημερολόγιο αποτελεί τη βάση του σημερινού. Προς τιμήν του Καίσαρος ονομάστηκε και ο μήνας Ιούλιος. Το 46 π.X. η θητεία του Καίσαρος ως δικτάτορος ανανεώθηκε για άλλα δέκα χρόνια. Μετά τη νίκη του εναντίον των γιων του Πομπηίου στην Ισπανία ο Καίσαρ ανακηρύχθηκε τον Φεβρουάριο του 44 π.X. ισόβιος δικτάτωρ (dictator perpetuus). Ο Καίσαρ πλέον εθεωρείτο ημίθεος, του πρότειναν ακόμη και βασιλικό διάδημα, το οποίο αρνήθηκε, αλλά μερικοί Συγκλητικοί πίστευαν ότι δεν θα το αρνιόταν ακόμη για πολύ. Στο όνομα λοιπόν της δημοκρατίας, μια ομάδα Συγκλητικών, οι Ελευθερωτές (Liberatores) όπως αυτοαποκλήθηκαν, στις 15 Μαρτίου του 44 π.X., ημέρα της εορτής των Ειδών του Μαρτίου, δολοφόνησαν τον Καίσαρα μέσα στο θέατρο που είχε χτίσει ο Πομπήιος και όπου ο ίδιος ο Καίσαρ είχε συγκαλέσει συνέλευση της Συγκλήτου επειδή το δικό της κτίριο είχε καταστραφεί από πυρκαγιά πριν από μερικά χρόνια Πλουτάρχου, Καίσαρ 66. Η επέκταση του Ρωμαϊκού κράτους το 40 π.Χ. μετά τις κατακτήσεις του Καίσαρα. Ο Καίσαρ ως συγγραφέας Περίπου στη μέση της βιογραφία του Καίσαρα που γράφει ο Σουητώνιος μας δίνεται μια εικόνα για την άλλη πλευρά του Καίσαρα, την λογοτεχνική. Ο Σουητώνιος λοιπόν μας πληροφορεί ότι ο Καίσαρ δεν ξεπέρασε πολλούς μόνο στη στρατιωτική τέχνη αλλά και στην ευγλωττία. Ο Κικέρων έλεγε στον Βρούτο και σε μια επιστολή στον Κορνήλιο Νέπωτα ότι ο Καίσαρ έχει ένα μοναδικό τρόπο να εκθέτει τα πράγματα με ένα κομψό τρόπο Cicero, Brutus 261 . Γνωρίζουμε ότι ο Καίσαρ έβγαζε λόγους με δυνατή φωνή και με κομψές ρητορικές κινήσεις που γοήτευαν το κοινό. Σίγουρα, ο Καίσαρ έχει γράψει πολλούς ρητορικούς λόγους αλλά δεν μας έχουν σωθεί σήμερα. Ο Βρούτος έλεγε στον Κικέρωνα ότι είχε διαβάσει αρκετούς Cicero, Brutus 261. Το γραμματικό του έργο De analogia, το ταξιδιωτικό του ποίημα Iter και το πολιτικό κείμενο του που στρέφονταν εναντίον του Κάτωνα του Νεότερου έχουν χαθεί. Το πρώτο πρέπει να γράφτηκε την εποχή ενώ περνούσε τις Άλπεις, καθώς επέστρεφε από την εντεύθεν των Άλπεων Γαλατία στη διοίκηση του στρατού, αφού έχει σε πέρας τα καθήκοντα του αξιώματός του. Το ποίημα πρέπει να γράφτηκε περίπου την εποχή που έφτασε στην Ισπανία από την Ρώμη (46 π.Χ.) και το πολιτικό κείμενο την εποχή που έδινε τη μάχη στη Μούνδα Confora, L. (2005) Ιούλιος Καίσαρας, μετάφραση: Κασαπίδης Γ., εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, σ. 453. Τα δύο όμως μεγαλύτερα του έργα που μας έχουν σωθεί σήμερα είναι το Commentarri de bello gallico σε 7 βιβλία για τα χρόνια 58-52 π.Χ. και το Commentarri de bello civili σε 3 βιβλία που αφορά τα χρόνια 49-48 π.Χ. Στο όνομα του αποδίδουν ορισμένοι και τα έργα Bellum Alexandrinum, Bellum Africum και Bellum Hispaniense. Εντούτοις, τα έργα αυτά μάλλον προέρχονται από τον περιβάλλον του. Δομή του de bello gallico Το έργο χωρίζεται σε 7 βιβλία που καλύπτουν τα έτη 58 π.Χ. μέχρι 52 π.Χ. Το περιεχόμενο των βιβλίων αφορά καθαρά τα γεγονότα της εκστρατείας του Καίσαρα στη Γαλατία και ότι αφορά γύρω από αυτό το θέμα. Δεν επεκτείνεται σε πράγματα που είναι αμιγώς ρωμαϊκά (πολιτικές εξελίξεις κτλ), ακόμη και αν το κάνει γίνεται με πολύ έμμεσο τρόπο Κάθε βιβλίο καλύπτει την αφήγηση ενός έτους. Παραδείγματος χάρη, το βιβλίο Ι καλύπτει τα γεγονότα του 58 π.Χ, το βιβλίο ΙΙ καλύπτει το 57 π.Χ. και ούτω καθεξής. Σε αυτό τον κανόνα ξεφεύγει το βιβλίο ΙΙΙ που στις πρώτες έξι παραγράφους συνεχίζονται τα γεγονότα του 57 π.Χ., δηλαδή του αμέσως προηγούμενου βιβλίου. Στη συνέχεια, όμως το βιβλίο αυτό αφηγείται το 56 π.Χ. Επιπλέον, κάθε βιβλίο είναι αυτοτελές και κανένα βιβλίο δεν περιέχει αναφορά σε μεταγενέστερα βιβλία. Ασυμφωνίες μεταξύ των βιβλίων μπορούν να εξακριβωθούν από άλλες πηγές (π.χ. Πλούταρχο). Η διαίρεση του de bello gallico σε 7 βιβλία και η απόφαση του Καίσαρα να γράψει σχετικά με περιπέτειες σε ξένη γη σχετίζεται για κάποιους με την Κύρου Ανάβαση του Ξενοφώντος. Περίληψη των βιβλίων του de bello gallico Βιβλίο 1 (Ι) Μπορούμε να χωρίσουμε το βιβλίο αυτό σε 3 τμήματα: α) (1) Περιγραφή της Γαλατίας β) (2-29) Η εκστρατεία του Καίσαρα εναντίον των Ελβετών, η δράσις και ο θάνατος του Οργετόριγα, τα μέτρα του Καίσαρα για την προστασία της provincia romana, η εισβολή των Ελβετών στη χώρα των Αιδούων, η μάχη του Αράδιδος, η μάχη στα Βίβακτρα και η καταστροφή των Ελβετών. γ) (30-53) Η εκστρατεία εναντίον του Αριοβίστου και η ήττα των Γερμανών. Ο Καίσαρ παρουσιάζει στον αναγνώστη της εποχής του την Γαλατία Caesar, de bello gallico 1.1 . O Καίσαρ λαμβάνει πληροφορίες ότι οι Ελβέτιοι είχαν αρχίσει, πιεζόμενοι από τους γερμανούς του Αριοβίστου να μετακινούνται προς τα δυτικά Caesar, de bello gallico 1.6. Ο Καίσαρ με τις δυνάμεις του πάει να συναντήσει την φυλή στις όχθες του Ροδανού όπου επρόκειτο να σταθμεύσει. Ταυτόχρονα, διέταξε την κατασκευή ενός αναχώματος και την εκσκαφή ενός ορύγματος από τις όχθες του Ροδανού μέχρι τα όρη Jura, ώστε να παρεμποδιστεί η πορεία της φυλής. Ο Καίσαρ, προσπάθησε με διαπραγματεύσεις να σταματήσει αυτή την πορεία αλλά οι ιθύνοντες φύλαρχοι κατέστησαν σαφές ότι δεν επρόκειτο να επιστρέψουν στις παλιές τους εστίες. Πριν την τελική σύγκρουση, ο Καίσαρ κατέστρεψε μεγάλο μέρος των δυνάμεων των Ελβετών στον ποταμό Αράρη Caesar, de bello gallico 1.11. Η τελική σύγκρουση με την πολυάριθμη φυλή των Ελβετών και τους συμμάχους που είχε αποκτήσει κατά της μετακίνηση της έγινε κοντά στα Βίβακτρα. Το πολυάριθμο αλλά και ανοργάνωτο στράτευμα των Ελβετών νικήθηκε από τις ρωμαϊκές λεγεώνες Caesar, de bello gallico 1.23-26 . Ο Καίσαρ δεν καταδίωξε τους ηττημένους. Τρεις μέρες αργότερα απαίτησε ομήρους, ζήτησε την επιστροφή των δούλων που είχαν καταφύγει σε αυτούς. Ύστερα διέταξε τους Ελβετούς να επιστρέψουν στις περιοχές τους Caesar, de bello gallico 1.27-28 . Το καλοκαίρι του 58 π.Χ. οι Κέλτες φύλαρχοι που επισκέφτηκαν τον Καίσαρα για να τον συγχαρούν, έδωσαν στον Καίσαρα πληροφορίες για τον Αριόβιστο και τον παρακάλεσαν να τους σώσει από τον γερμανό φύλαρχο Caesar, de bello gallico 1.30 . Ο Καίσαρ αποφάσισε να συναντηθεί με τον Αριοβίστο και να του ζητήσει να αποσύρει τους συμπατριώτες του από την Γαλατία. Η απάντηση του Αριοβίστου ήταν ότι οι Ρωμαίοι δεν είναι σε θέση να του υπαγορεύουν κανόνες. Οι περιγραφές από τους ντόπιους Γαλάτες του πολεμικού μένους, του θάρρους, και της επιβλητικής εμφάνισης των Γερμανών γέμισε ανησυχίες τους ρωμαίους στρατιώτες. Ο Καίσαρ έβγαλε λόγο και τους υπενθύμισε τις νίκες του Μαρίου επί των γερμανικών φύλων που απειλούσαν την Ιταλία καθώς και για το πόσο οργανωμένος και λαμπρός είναι ο ρωμαϊκός στρατός Caesar, de bello gallico 1. 39-41 . Ακολούθησαν πάλι διαπραγματεύσεις με τον Αριοβίστο αλλά γρήγορα ο Καίσαρ κατάλαβε ότι το πρόβλημα θα λύονταν με πόλεμο. Ο Καίσαρ με την βοήθεια του νεότερου Κράσσου νίκησαν τις δυνάμεις του Αριοβίστου και οι γερμανοί τράπηκαν σε φυγή. Οι Σουηβοί επέστρεψαν στις περιοχές του και ο γερμανικός κίνδυνος φαίνεται ότι είχε υποχωρήσει για ένα διάστημα Caesar, de bello gallico 1. 43-53 . Ο Καίσαρ άφησε τις λεγεώνες του στη Γαλατία στα εδάφη των Σηκουανών, υπό τη διοίκηση του Λαβιηνού και ίδιος επέστρεψε στην έδρα του, στην Εντεύθεν των Άλπεων Γαλατία. Βιβλίο 2 (ΙΙ) Προτείνω τον διαχωρισμού του 2ου βιβλίου σε δύο μέρη: α) (1-33) Η εκστρατεία του Καίσαρα εναντίον των Βέλγων. β) (34-35) Η πληροφόρηση του Καίσαρα για την υποταγή των παραθαλάσσιων πολιτειών και οι δεκαπενθήμεροι εορτασμοί. Ο Καίσαρ ενημερώνεται ότι η κατάσταση στη Γαλατία δεν έχει σταθεροποιηθεί και δεδομένου ότι οι κελτικές φυλές ανησυχούσαν για το ότι ο ρωμαϊκός στρατός παρέμενε μόνιμα στις επαρχίες ο Καίσαρ στρατολογεί άλλες δύο λεγεώνες Caesar, de bello gallico 2. 1-2 υπό τον Κόιντο Πεδίο που αναχώρησε για την Γαλατία την άνοιξη του 57 π.Χ. Ο Καίσαρ, φοβούμενος τις μεγάλες σε αριθμό συνασπισμένες ομάδες των Βέλγων υπό Γάλβα μετακινήθηκε προς τον Βορά. Η πρώτη προσπάθεια των Βέλγων ήταν η απόπειρα κατάληψης του Βίβραξ , που ήταν μία από τις πόλεις των Ρέμων. Η προσπάθεια όμως απέτυχε διότι οι Ρωμαίοι φρόντισαν να στείλουν δυνάμεις Caesar, de bello gallico 2. 6 . Μετά την ήττα οι Βέλγοι φύλαρχοι αποφάσισαν την διάλυση του στρατεύματος. Ο Καίσαρ φοβούμενος κάποια παγίδα διέταξε τον Κόιντο Πέδιο και τον Λεύκιο Κόττα και να επιτεθούν στους φυγάδες Βέλγους. Ταυτόχρονα, διέταξε τον Λαβιηνό να ακολουθήσει με τρεις λεγεώνες Caesar, de bello gallico 2. 7-11. Ο Καίσαρ την επομένη κατευθύνθηκε προς τις περιοχές των Σουεσσιόνων, οι οποίοι φοβούμενοι την αιματηρή ήττα τους, ζήτησαν από τον Καίσαρα να του παραδοθούν. Ακολούθησαν μαζί τους οι Βελλοβάκοι και οι Αίδουοι. Ο Καίσαρ δέχτηκε την παράδοση τους και τους έθεσε υπό προστασία του Caesar, de bello gallico 2. 12- 15 . Αντιθέτως, οι Νέρβιοι που είχαν την φήμη γενναίων πολεμιστών αποφάσισαν να αντισταθούν. Η σύγκρουση με τις λεγεώνες διεξήχθη στις όχθες του ποταμού Σαμπρ στις παρυφές του δάσους των Αρδεννών. Μετά από μια μεγάλη εξαντλητική μάχη ο ρωμαϊκός στρατός νίκησε τους Νερβίους με ολοκληρωτική ήττα Caesar, de bello gallico 2. 28. Οι Ατουατούκοι που δεν πρόλαβαν να φθάσουν στο πεδίο της μάχης, αφού πληροφορήθηκαν την ήττα των συμμάχων τους, οχυρώθηκαν σε μια περιτειχισμένη θέση κοντά στη χώρα των Βέλγων και ήταν έτοιμοι για μάχη. Όμως, όταν έβλεπαν τις προετοιμασίες και τη δύναμη των Ρωμαίων έστειλαν αντιπροσώπους στον Καίσαρα για παράδοση των όπλων, η οποία έγινε δεκτή. Όμως, ο Καίσαρ μη έχοντας εμπιστοσύνη στα λεγόμενα τους, είχε διατάξει τους άνδρες του να είναι έτοιμοι για οτιδήποτε. Έτσι και έγινε, οι ρωμαίοι ήρθαν σε σύγκρουση μαζί τους. Οι Ατουατούκοι έπεσαν και ολόκληρη η φυλή τους κατέληξε σε δουλεία Caesar, de bello gallico 2. 32-33. Βιβλίο 3 (ΙΙΙ) Προτείνω τον διαχωρισμό του βιβλίο σε 5 ευδιάκριτα μέρη: α) (1-6) Απώθηση Βεράγρων και Σεδούνων από τον Σέρβιο Γάλβα. Γεγονότα του 57 π.Χ. β) (7 – 16) Πόλεμος εναντίον των Βενετών. γ) (17 – 19) Ο Τιτούριος Σαβίνος εναντίον των Βενέλλων. δ) (20 -27) Ο Πόμπλιος Κράσσος στη Ακουϊτανία. ε) (28 – 29) Ο Καίσαρ εναντίον Μορινών και Μεναπίων. Κατά τον 57 π.Χ., ο Καίσαρ στέλνει την 12η λεγεώνα και ένα μέρος από το ιππικό υπό τον Σέρβιο Γάλβα για να αντιμετωπίσει τους Ναντουάντες, τους Βέραγρους, τους Σεδόνους που κατοικούν κοντά στα σύνορα των Αλλοβρόγων ως την κορυφή των Άλπεων. Με αλλεπάλληλες μάχες κέρδισε αυτές τις φυλές ώστε να ανοίξουν οι εμπορικοί δρόμοι μέσω των Άλπεων Caesar, de bello gallico 3. 1-6 . Κατά το έτος 56 π.Χ., οι Ρωμαίοι αντιμετώπιζαν προβλήματα με την φυλή των Βενετών, οι οποίοι κατοικούσαν στην παράλιο περιοχή της σημερινή βορειοδυτική Γαλλία. Οι Βενετοί όταν κατάλαβαν ότι ο Καίσαρ θα εισβάλει στη Βρετανία, δυσανασχέτησαν γιατί είχαν εμπορικές συναλλαγές μαζί τους και αποφάσισαν να δράσουν βιαίως. Συνέλαβαν δύο ρωμαίους αξιωματούχους που είχε στείλει ο Πόπλιος Κράσσος και με παρόμοιο τρόπο συμπεριφέρονταν γειτονικές φυλές. Ο Καίσαρ μόλις πληροφορήθηκε αυτά αποφάσισε να δράσει με τον ρωμαϊκό στόλο υπό την διοίκηση του Δέκιμου Βρούτου εναντίον των πολύ μεγάλων βενετικών πλοίων. Η ρωμαϊκή ναυτική ηγεσία νίκησε τους Βενετούς, οι οποίοι παραδόθηκαν στον Καίσαρα Caesar, de bello gallico 3. 7-12. Στο τέλος του 56 π.Χ., ο Καίσαρ επετέθη κατά των Μεναπίων και των Μοριών, που κατοικούσαν στις ακτές της Μάγχης Caesar, de bello gallico 3. 28-29. Βιβλίο 4 (ΙV) Προτείνω τον διαχωρισμό του βιβλίου σε 3 μέρη: α) (1-19) Η επιχειρήσεις του ρωμαϊκού στρατού κατά των Τεγκτήρων και Ουσιπετών και Σουήβων. Οι προετοιμασίες και η επίθεση των ρωμαίων κατά των Γερμανών. β) (20-36) Η πρώτη αποβίβαση των ρωμαίων στην Βρετανία γ) (37-38) Επίθεση κατά των Μορινών και η υποταγή των Μεναπίων. Οι γερμανικές φυλές μετακινούνται στον Ρήνο ποταμό και επιτέθηκαν ξαφνικά κατά των Μεναπίων (γαλατικό φύλο) που κατοικούσαν γύρω από τον ποταμό Caesar, de bello gallico 4.4 . O Καίσαρας φοβήθηκε αυτή την επίθεση γιατί οι Γαλάτες θα μπορούσαν να συμμαχήσουν με τους Γερμανούς και αποφασίζει να επιτεθεί εναντίον των Γερμανών αλλά εκείνοι δηλώνουν ότι θέλουν μια ειρηνική γειτονία Caesar, de bello gallico 4.5-11 . Μετά από πολλές διαπραγματεύσεις και την δυσπιστία του Καίσαρα για τις προθέσεις των Γερμανών, επιτίθεται. Έτσι εξουδετέρωσε τις γερμανικές προσπάθειες για εγκατάσταση σε γαλατικά εδάφη Caesar, de bello gallico 4.12-15 . O Καίσαρ όπως αποφάσισε να εισβάλλει στα ίδια τα γερμανικά εδάφη και να δείξει ότι δεν μπορεί να σταματήσει τίποτα την πορεία των ρωμαϊκών λεγεώνων. Οι περισσότερες γειτονικές φυλές έστελναν πρέσβεις για να εξασφαλίσουν την εύνοια της Ρώμης. Αιτήματα που έγιναν δεκτά με την προϋπόθεση της αποστολής ομήρων. Παράλληλα, ο ρωμαϊκός στρατός εισέβαλε στα εδάφη των Σουήβων και έκαψε τις καλλιέργειες εκτάσεις και τα χωριά της φυλής. Το ίδιο έπραξε και για τους Σουγάμβρους Caesar, de bello gallico 4.16-19 . Το καλοκαίρι του 55 π.Χ. ο Καίσαρ πραγματοποιεί απόβαση στα Βρετανικά εδάφη και αναφέρει ότι η απόβαση αυτή γίνεται περισσότερο για λόγους στρατιωτικής αναγνώρισης και τιμωρίας των Βρετανών για την βοήθεια τους στα γαλατικά φύλα. Τα ρωμαϊκά πλοία πλησίασαν τις βρετανικές ακτές και αντίκρισαν τους ντόπιους έτοιμους να υπερασπιστούν τα εδάφη τους. Οι λεγεωνάριοι και τα βοηθητικά στρατεύματα μπόρεσαν να αποβιβαστούν, απωθώντας τον εχθρό, χωρίς όμως να τον καταδιώξουν Caesar, de bello gallico 4. 23-26 . Οι Βρετανοί αποφάσισαν να συνάψουν ειρήνη με τις ρωμαϊκές δυνάμεις. Παραδόθηκαν όμηροι και το στράτευμα τους διαλύθηκε Caesar, de bello gallico 4. 27 .Όμως, μόλις οι βρετανοί φύλαρχοι κατάλαβαν ότι ο ρωμαϊκός στρατός έχασε πολλά αγκυροβολημένα πλοία λόγω έντονων καιρικών φαινομένων ξεκίνησαν εχθροπραξίες και κατέστρεψαν την 7η λεγεώνα Caesar, de bello gallico 4. 28. Επεμβαίνει ο Καίσαρ και η νίκη γυρνά στο πλευρό των ρωμαίων και έτσι δέχθηκε την νέα έκκληση των βρετανών για σύναψη ειρήνης Caesar, de bello gallico 4. 36 . Παράλληλα, οι Μορίνοι που τους είχε αφήσει ο Καίσαρ υποταγμένους, αναθάρρησαν και ξεκίνησαν λεηλασίες. Αμέσως ο Καίσαρ έστειλε στρατεύματα και τους καταδίωξαν. Επίσης, οι ύπαρχοι Κόιντος Τιτούριος και Λεύκιος Κόττας κατέστρεψαν τις σοδειές και τις αγροικίες των Μεναπίων Caesar, de bello gallico 4.37-38 . Βιβλίο 5 (V) Προτείνω τον διαχωρισμό του βιβλίου σε δύο μέρη: α) (1-23) Η 2η απόβαση του Καίσαρα στη Βρετανία β) (24-58) Οι ρωμαϊκές δυνάμεις εναντίον των επαναστατημένων φυλών του βελγικού τμήματος. Ο Καίσαρ αποβιβάζεται για δεύτερη φορά στη Βρετανία το 54 π.Χ. Αυτή την φορά η απόβαση δεν είχε αναγνωριστικό χαρακτήρα αλλά συνοδευόταν με χαρακτηριστικά μόνιμης κατοχής. Ο Καίσαρ οδεύει ξανά στη Βρετανία λόγω της κατάρρευσης του ρωμαϊκού ελέγχου στην περιοχή Caesar, de bello gallico 5. 1-5 . Μεταξύ των Γαλατών ηγετών που δεν ακλουθούσε τις ρωμαϊκές δυνάμεις ήταν ο Αϊδούος Δουμνόριξ. Ο Γαλάτης είχε εκφράσει την επιθυμία λόγο προβλημάτων υγείας και θρησκευτικών πεποιθήσεων να μην ακολουθήσει τον Καίσαρα στην Βρετανία. Το αίτημα του ικανοποιήθηκε αλλά όταν αντιλήφθη ότι ο Καίσαρ δεν θα τον άφηνε ανεξέλεγκτο πίσω στη Γαλατία, άρχισε να διαδίδει πως ο Καίσαρ θα εκτελούσε όλους τους Γαλάτες φυλάρχους για να εξοντώσει την γαλατική ιθύνουσα τάξη. Αφού τράπηκε σε φυγή, έπεσε μαχόμενος τους ρωμαίους διώκτες του και έγινε σύμβολο γαλατικής αντίστασης Caesar, de bello gallico 5. 5-7 . Ο Καίσαρ αφού άφησε τον Λαβιηνό με τρεις λεγεώνες και 2.000 ιππείς κατευθύνθηκε πάλι στην Βρετανία. Η νικηφόρος εκστρατεία στην Βρετανία σταμάτησε καθώς ο Καίσαρ πληροφορείται ότι ο στόλος έχει υποστεί ζημιές από θύελλα Caesar, de bello gallico 5. 8-10 . Μετά τις απαραίτητες επισκευές, ο Καίσαρ επέστρεψε στη μάχη αλλά βρήκε ισχυρότερες εχθρικές δυνάμεις υπό την ηγεσία του Κασσιβελαύνου. Μετά από πολλές μάχες και απώλειες και από τις δύο πλευρές, οι ρωμαίοι νίκησαν τον εχθρό. Ο Κασιβελαύνος περιορίστηκε απλά στο να παρακολουθεί από μακριά τις κινήσεις των ρωμαίων Caesar, de bello gallico 5. 11-19 . Πολλές φυλές βλέποντας τις δυνάμεις των ρωμαίων προτίμησαν να συνθηκολογήσουν μαζί τους. Μετά από πολλές μάχες στην περιοχή του Κεντ ο Κασσιβελαύνος προτίμησε να συνθηκολογήσει με τους ρωμαίους και να πληρώνει ετήσιο φόρο Caesar, de bello gallico 5. 20-22. Ο Καίσαρ λόγω ανησυχητικών ειδήσεων από την Γαλατία επέσπευσε την αναχώρηση από την Βρετανία. Λόγω επισιτιστικής πίεσης αποφασίστηκε οι διάφορες λεγεώνες κατά τους χειμερινούς μήνες, να στρατωνισθούν στα εδάφη διάφορων φυλών. Μια λεγεώνα υπό τον Γάιο Φάβιο κατευθύνθηκε στα εδάφη των Μορινών, άλλη μία υπό τον Γάιο Τούλλιο Κικέρωνα στα εδάφη των Νερβίων, άλλη υπό τον Λεύκιο Ρόσσιο μεταξύ των Εσουββίων, άλλη υπό τον Λαβιηνό στα εδάφη των Ρέμων και άλλες τρεις λεγεώνες αποφασίστηκε να στρατοπεδεύσουν σε βελγικό έδαφος υπό τον Μάρκο Κράσσο και τους λεγάτους Λεύκιο Μανάτιο και Γάιο Τριβώνιο Caesar, de bello gallico 5.24. Ένας από τους φυλάρχους ο Αμβιορίξ εξαπάτησε τους ρωμαίους λέγοντας τους ότι οι γερμανικές δυνάμεις έχουν περάσει το Ρήνο και κατευθύνονται κατά των ρωμαίων. Είπε στους διοικητές Σαβίνο και Κόττα πως εγγυάτο την ακεραιότητα των ανδρών, αν εγκατέλειπαν το στρατόπεδο τους και κατευθύνονταν σε άλλο στρατόπεδο. Μετά από συζητήσεις και διαφωνίες μεταξύ των ρωμαίων, καθώς ο Καίσαρ έλλειπε, επικράτησε η γνώμη του Σαβίνου και να απαγκιστρωθούν από αυτό το στρατόπεδο. Τελικά έπεσαν στην ενέδρα των Γαλατών. Επόμενος στόχος των εξεγερμένων φυλών ήταν το στρατόπεδο του Κικέρωνος που είχε σημειώσει επιτυχίες κατά γαλατικών φυλών. Οι ρωμαίοι αντιμετώπισαν τις επιθέσεις και ο Κικέρων έκανε προσπάθειες να επικοινωνήσει με τον Καίσαρα Caesar, de bello gallico 5. 31-40 . Ο Καίσαρ τελικά πληροφορήθηκε τα συμβάντα και διέταξε την κινητοποίηση των λεγεώνων προς τις περιοχές των Νερβίων. Τελικά, ο Καίσαρ αντιμετώπισε τους εξεγερμένους Γαλάτες αλλά τα γεγονότα τον έπεισαν ότι θα πρέπει να παραμείνει σε επιφυλακή καθόλα την διάρκεια του χειμώνα. Βιβλίο 6 (VI) Προτείνω τον διαχωρισμό του Βιβλίο σε 5 μέρη: α) (1-8) Το συμβούλιο των γαλατικών φυλών υπό τον Καίσαρα και η επίθεση εναντίων των Τρεβήρων. β) (9-10) Ο Καίσαρ διαβαίνει τον Ρήνο ποταμό και κατευθύνεται κατά των Σουηβών. γ) (11-20) Ηθική περιγραφή των Γαλατών. δ) (21-28) Ηθική περιγραφή των Γερμανών. ε) (28-44) Η επιστροφή του Καίσαρα στη Γαλατία και οι επιχειρήσεις εναντίον Αμβιόριγος και Εβουρώνων. Πριν το χειμώνα του 53 π.Χ. ο Καίσαρ με τρεις λεγεώνες επιτέθηκε με επιτυχία κατά των Νερβίων. Έπειτα, προχώρησε στη σύγκληση του συνεδρίου των φυλών στη Λουτετία, πόλη της φυλής των Παρισίων, όπου διαπιστώθηκε η απουσία των Σεσόνων, των Καρνούτων και των Τρεβήρων. Αμέσως μετά την λήξη του συνεδρίου και την δήλωση στήριξης στη Ρώμη από τις παρούσες γαλατικές φυλές, ο Καίσαρ στράφηκε κατά των Σεσόνων, οι οποίοι αφού δικαιολογήθηκαν για την απουσία τους ζήτησαν ειρήνη. Επίσης, οι Καρτούνοι ζήτησαν επιείκεια, η οποία παραχωρήθηκε με την συνήθη αποστολή ομήρων. Κατόπιν, ο Καίσαρ με 5 λεγεώνες κατευθύνθηκε εναντίον των Μεναπίων, οι οποίοι τελικά συνθηκολόγησαν Caesar, de bello gallico 6. 1-5. Οι Τρεβήροι έχοντας συγκεντρώσει ισχυρές δυνάμεις κυρίως με γερμανική βοήθεια, οργάνωσαν μια ισχυρή επίθεση κατά του στρατοπέδου του Λαβιηνού που είχε στρατοπεδεύσει με τις δυνάμεις του στα εδάφη τους. Τελικά, ο Λαβιηνός κέρδισε την μάχη, καταδίωξε τους φυγάδες και κατέστρεψε τις καλλιέργειες της φυλής Caesar, de bello gallico 6. 7-8. Οι Γερμανοί σύμμαχοι τους προτίμησαν να μην αναμειχθούν περισσότερο και επέστρεψαν στα εδάφη τους, πέρα του Ρήνου. Όμως, ο Καίσαρ αποφάσισε να επιτεθεί κατά των γερμανικών φυλών που είχαν βοηθήσει τους Τρεβήρους. Οι ρωμαίοι δημιούργησαν μια γέφυρα στο Ρήνο και οι δυνάμεις τους έφθασαν στην απέναντι όχθη χωρίς κανένα πρόβλημα. Οι Ούβιοι δήλωσαν ότι δεν είχαν καμία ανάμειξη και υπεύθυνοι ήταν οι Σουηβοί. Οι Σουήβοι πληροφορούμενοι για την επίθεση του Καίσαρα εγκατέλειψαν τα εδάφη τους και μετακινήθηκαν σε απρόσιτα εδάφη της περιοχής τους, ειδοποιώντας τους συμμάχους τους να προετοιμαστούν κατάλληλα για την επίθεση των ρωμαϊκών δυνάμεων. Όταν ο Καίσαρ πληροφορήθηκε για την φυγή των Σουηβών προτίμησε να μην προχωρήσει άλλο σε άγνωστα τελείως γεωγραφικά μέρη Caesar, de bello gallico 6. 9-10, 29 . Έπειτα, ο Καίσαρ χώρισε το στράτευμα σε τρεις ομάδες λεγεώνων, με τρεις λεγεώνες η κάθε μία. Η πρώτη ομάδα υπό τον Λαβιηνό θα κατευθυνόταν στην περιοχή που συνόρευε με τα εδάφη των Μεναπίων, η δεύτερη ομάδα υπό τον Τριβώνιο θα κατευθυνόταν στην περιοχή που ήταν κοντά στα εδάφη των Ατουτατούκων και ο ίδιος ο Καίσαρ με την ομάδα του θα πορεύονταν προς τον ποταμό Σκάλδη και προς το δυτικό τμήμα των Αρδεννών. Στο οχυρό στρατόπεδο της Ατοατούκας, στην περιοχή των Εβουρώνων, άφησε την 14η λεγεώνα υπό τον Κικέρωνα. Τα γερμανικά φύλα πίστευαν ότι λόγω της απουσίας των λεγεώνων θα μπορούσαν να επιτεθούν. Η αιφνιδιαστική επίθεση των Γερμανών δεν πτόησε τους Ρωμαίους, οι οποίοι κατάφεραν να αμυνθούν λόγω και της άφιξης των ρωμαϊκών ενισχύσεων. Κατόπιν, ο Καίσαρ στράφηκε εναντίον των Εβουρώνων. Οι ρωμαϊκές δυνάμεις κατέστρεψαν χωράφια και οικισμούς, ενώ πολλά κοπάδια ζώων σφάχθηκαν ή κατασχέθηκαν από τους Ρωμαίους για τις ανάγκες του στρατεύματος. Εν τω μεταξύ, ο Καίσαρ διέταξε τη εκτέλεση του Άκκο, ενός από τους εμπνευστές των πρόσφατων επαναστατικών κινήσεων και διέταξε τη σύλληψη όσων Γαλατών επαναστατών είχαν διαφύγει. Κατά τη περίοδο του χειμώνα του 53 π.Χ. δύο λεγεώνες θα στρατοπέδευαν στην περιοχή των Τρεβήρων, δύο μεταξύ των Λιγγόνων και οι υπόλοιπες έξι στα εδάφη των Σεσόνων. Έπειτα, ο Καίσαρ έφυγε στη Ρώμη για να παρακολουθήσει τις εξελίξεις Caesar, de bello gallico 6. 32-44 . Βιβλίο 7 (VII) Το VII περιγράφει τα γεγονότα του 52 π.Χ. Συνολικά το βιβλίο κινείται στο ίδιο περιεχόμενο, οπότε δεν είναι αναγκαίο να το χωρίσουμε σε μικρότερα τμήματα. Ο Καίσαρ βρισκόταν το 52 π.Χ. στην Β. Ιταλία. Η απουσία του Καίσαρα έγινε γνωστή μεταξύ των Γαλατών φυλάρχων. Άρχισαν να πιστεύουν ότι ο Καίσαρ ήταν δεσμευμένος στη Ρώμη και δεν επρόκειτο να επιστρέψει σύντομα. Ακολούθησαν συζητήσεις μεταξύ των φυλάρχων και αποφασίσθηκε να κάνουν επανάσταση. Είχε εμφανιστεί μια ισχυρή προσωπικότητα, νέος σε ηλικία, μέλος της φυλής των Αρβερνών, ο Βερκινγετόριξ. Αυτός ηγήθηκε της επαναστατικής κίνησης Caesar, de bello gallico 7. 1-4 . Όταν τα έμαθε αυτά ο Καίσαρ και βλέποντας πως η κατάσταση στη Ρώμη με την παρέμβαση του Πομπήιου είχε εξομαλυνθεί αποφάσισε να σπεύσει προς την Γαλατία. Ένας αριθμός φυλών απειλούσε την Ναρβώνα. Οι επαναστάτες απέφυγαν την σύγκρουση και ο Καίσαρ έλαβε μέτρα για την προστασία της περιοχής. Κατόπιν, ο Καίσαρ εισέβαλε στην περιοχή των Αρβερνών. Η φυλή που δεν περίμενε την επίθεση, αναστατώθηκε και ο Βερκιγνετόριξ προχώρησε με τα στρατεύματα του με σκοπό να ενθαρρύνει τους απελπισμένους συμπατριώτες του Caesar, de bello gallico 7. 7-8 . Εν τω μεταξύ, ο Καίσαρ κατευθύνθηκε στη περιοχή των Λιγγώνων. Από εκεί έστειλε αγγελιαφόρους να ειδοποιήσουν τις υπόλοιπες λεγεώνες να συγκεντρωθούν στο Αγένδικο. Ο Βερκινγετόριξ επετέθη κατά των φυλών που έμεναν πιστές στη Ρώμη. Έτσι, επετέθη κατά των Βοίων. Ο σπουδαιότερος οικισμός τους, η Γοργοβίνα, πολιορκήθηκε Caesar, de bello gallico 7. 9. Ο Καίσαρ άφησε στο Αγένδικο δύο λεγεώνες και με τις υπόλοιπες οκτώ κατευθύνθηκε προς τα εδάφη των Βοίων. Αργότερα, οι λεγεώνες έφτασαν στο περιτειχισμένο Βελλονόδουνο, πόλη των Σενονών, και άρχισαν την πολιορκία του. Επόμενος στόχος ήταν το Κέναβο, όπου όταν άρχισε η εξέγερση οι επαναστάτες είχαν σφάξει τους Ρωμαίους εμπόρους που έτυχε να βρίσκονται στη πόλη. Η πόλη πυρπολήθηκε και όσοι κάτοικοι επέζησαν πουλήθηκαν ως δούλοι. Κατόπιν, οι Ρωμαίοι στράφηκαν κατά των Βιτουρίγων. Αν και ο Βερκινγετόριξ προσπάθησε να βοηθήσει, εντούτοις, οι Ρωμαίοι κατέλαβαν και το Νοβιόδονο και συνέχισαν την πορεία τους προς το Αβαρίκο, σημαντική πόλη των Βιτουρίγων. Ο Βερκιγνετόριξ ακολούθησε τις λεγεώνες περιοριζόμενος στο να εμποδίζει την τροφοδοσία του ρωμαϊκού στρατού, καθώς φοβόταν να κάνει κατά μέτωπο επίθεση Caesar, de bello gallico 7. 10-15 . Οι ρωμαίοι πολιορκούσαν το Αβάρικο αλλά αντιμετώπιζαν πολλά επισιτιστικά προβλήματα και οι σύμμαχοι τους δεν έδειξαν και μεγάλο ενθουσιασμό στο να βοηθήσουν. Τελικά, οι Ρωμαίοι κατάφεραν να πάρουν την πόλη κυρίως μέσα από μια πλατφόρμα πλάτους 100 μέτρων που κατασκεύασαν. Λέγεται ότι περίπου 40.000 άτομα σφαγιάστηκαν και σώθηκαν μόνο 800 Caesar, de bello gallico 7.28 . Αμέσως μετά, ο Καίσαρ διέταξε τον Λαβιηνό να εισβάλει με τέσσερις λεγεώνες στις περιοχές των Σενώνων και των Παρισίων, ενώ ο ίδιος με τις υπόλοιπες λεγεώνες να εισβάλλει στις περιοχές των Αρβενών. Πολλοί Γαλάτες κατέφυγαν στην ισχυρά οχυρωμένη Γεργοβία, ενώ ο Βερκιγνετόριξ έσπευδε να οχυρώσει υψηλές τοποθεσίες κοντά στη πόλη. Οι Ρωμαίοι κατάλαβαν ότι λόγω της δυσπρόσιτης θέσης της πόλης θα είχε κακό αποτέλεσμα μια κατά μέτωπο επίθεση. Εν τω μεταξύ, ο Καίσαρ πληροφορείτο ότι οι Αίδουοι εγκατέλειψαν την συμμαχία με τους Ρωμαίους. Επιπλέον, μετά από σύγκρουση που είχαν γαλατικές φυλές με τους Ρωμαίους, ακολούθησε μια βαριά ήττα και από τις δύο πλευρές, με τους Ρωμαίους να χάνουν 46 εκατόνταρχους και 700 λεγεωνάριους Caesar, de bello gallico 7. 50-51 . Ακολούθησε άλλη μία κακή είδηση για τους Ρωμαίους, αφού οι γαλατικές φυλές κατέλαβαν το Νοβιόδουνο, όπου οι Ρωμαίοι είχαν χρήματα, τρόφιμα, ομήρους και πολλοί ρωμαίοι στρατιώτες σφαγιάστηκαν. Όταν πληροφορήθηκε τα γεγονότα αυτά ο Καίσαρ αποφάσισε να αλλάξει κατεύθυνση γιατί φοβόταν εισβολή Γαλατών στην Προβηγκία. Εν τω μεταξύ, ο Λαβιηνός κατευθύνθηκε προς τη Λουτετία, νίκησε αλλά δεδομένης της κατάστασης ενώθηκε με τον Καίσαρα Caesar, de bello gallico 7. 55-62 . Οι Γαλάτες συναντήθηκαν στο Βιβράκτο όπου αναγνωρίσθηκε και πάλι ο Βερκινγετόριξ ως ηγέτης του κινήματος. Οι Ρέμοι και οι Λιγγόνες παρέμεινα πιστοί στους Ρωμαίους και οι Τρεβήροι ήσαν ουδέτεροι. Ο Καίσαρ αδυνατούσε να πάρει βοήθεια από την Ρώμη και έτσι στράφηκε προς τις γερμανικές φυλές που εκείνη τη στιγμή είχε καλές σχέσεις. Έτσι, ο Καίσαρ με 35.000-40.000 άνδρες και βοηθητικές δυνάμεις, επανέλαβε την πορεία. Ο Βερκιγνετόριξ πίστευε ότι με το ισχυρό ιππικό που διέθετε θα κέρδιζε τους Ρωμαίους αλλά το αποτέλεσμα έληξε υπέρ του Καίσαρα. Ο Βερκινγετόριξ αποφάσισε να κατευθυνθεί προς τη Αλεσία, πόλη των Μανδουβίων Caesar, de bello gallico 7. 63-67 . Τον ακολούθησε ο Καίσαρ αλλά γρήγορα κατάλαβε ότι έπρεπε να προετοιμαστεί για μεγάλη μάχη. Διέταξε την κατασκευή γύρω από την πόλη ενός ξύλινου τείχους για να δημιουργηθεί ένας στενός αποκλεισμός που θα τους ανάγκαζε σε παράδοση. Όταν τελείωσε αυτό το τείχος, διέταξε να κατασκευαστεί άλλο ένα παρόμοιο. Μεταξύ των δύο τειχών στρατοπέδευσε ο Καίσαρ. Γρήγορα η πόλη έμεινε χωρίς τρόφιμα και οι Ρωμαίοι αρνήθηκαν οποιαδήποτε είδους βοήθεια ακόμη και στον άμαχο πληθυσμό Caesar, de bello gallico 7. 69-78 . Προς το τέλος του Σεπτεμβρίου έφθασαν γαλατικές ενισχύσεις, υπό την ηγεσία του Κομμίου, φυλάρχου των Μορινών. Αυτοί επιτέθηκαν στις ρωμαϊκές εξωτερικές οχυρώσεις, ενώ ο Βερκινγετόριξ επετέθη από την πόλη. Οι Ρωμαίοι βρέθηκαν κάτω από τρομερή πίεση και οι απώλειες και από τις δύο πλευρές ήταν τεράστιες. Οι ρωμαίοι όπως κατάφεραν να προκαλέσουν τρόμο και να προκαλέσει τη φυγή των Γαλατών. Ακολούθησε μια μεγάλη σφαγή και κάθε ρωμαίος στρατιώτης απέκτησε ένα Γαλάτη δούλο. Ο Βερκινγετόριξ ανέλαβε την ευθύνη και παρέδωσε τα όπλα Caesar, de bello gallico 7.76-89 . Πίνακας προσώπων που εμφανίζονται στο de bello gallico Σε αλφαβητική σειρά: Όνομα Ιδιότητα Βιβλίο Acco Ηγέτης των Σηνώνων (Senones). Μηχανορραφεί εναντίον της Ρώμης. VI, VII Adiatunnus Διοικητής των Σοτιατών (Sotiates) ΙΙΙ Ambiorix Κυβερνήτης, μαζί με τον Catuvolcus (Κατουβόλκο), των Εβούρωνων (Eburones). Παραπλανεί και καταστρέφει τις Ρωμαϊκές λεγεώνες που βρίσκονται υπό τις διαταγές του Κόττα και του Σαβίνου. V, VI Andecomborius Ρήμος (Remi) απεσταλμένος στον Καίσαρα II Antonius, Marcus Legatus VII Ariovistus Γερμανός βασιλιάς. I, IV, V, VI Artius, Quintus Διοικητής της φρουράς του στόλου κατά τη διάρκεια της δεύτερης αποστολής στη Βρετανία. V Baculus, Publius Sextius Αρχηγός των Κεντυρίων (Centurion) και ήρωας στην Αδουάτουκα (Aduatuca), μαζί με τον Γάλβα (Galba) στις Άλπεις. II, III, VI Balventius, Titus Αρχηγός των Κεντυρίων (Centurion). Σκοτώθηκε στην παγίδα του Ambiotrix. V Boduognatus Διοικητής των Νερβίων το 57 π.Χ. II Brutus, Decimus Διοικητής του Καίσαρα που το έσκασε στην εκστρατεία ενάντια στους Βενετούς. III, VII Ceasar, Lucius Legatus VII Camulogenus Διοικητής της εχθρικής δύναμης στη Λουτετία (Lutetia). VII Cassivellaunus Διοικητής της Βρετανικής δύναμης ηττήθηκε από τον Καίσαρα στη δεύτερη εκστρατεία. V Catuvolcus Ηγέτης των Εβουρώνων μαζί με τον Αμπιοτρίξ (Ambiotrix). Αυτοκτονεί. V, VI Cavarinus Διορισμένος βασιλιάς των Σενώνων (Senones) από τον Καίσαρα. Ξεφεύγει από δολοφονική επίθεση. V, VI Cicero, Quintus Tullius Ρωμαίος αξιωματικός που κατά πάσα πιθανότητα είναι πρεσβευτής, παρόλο που δεν αναφέρεται από τον Καίσαρα. V, VI, VII Cimberius Μοιράζεται την διοίκηση των Σουήβων (Suebi) μαζί με τον αδερφό του τον Nasua. I Cingetorix Βασιλιάς μίας από τις περιφέρειες του Κεντ (Kent). V Cingetorix Διαφωνίες για την αρχηγία στο Τρεβέρι (Treveri) με τον πεθερό του, τον Indutiomarus. Αργότερα έγινε αρχηγός από τον Καίσαρα. V, VI Commius Έγινε βασιλιάς των (Atrebates) από τον Καίσαρα. Απήχθη από τους Βρετανούς όταν ο Καίσαρας τον έστειλε εκεί ως απεσταλμένο. IV, V, VI, VII Conconnetodumnus Μοιράζεται την ηγεσία των Carnutes μαζί με τον Cotuatus κατά την διάρκεια της μεγάλης επανάστασης. VII Considius, Publius Παρερμηνεύει την κατάσταση της μάχης και κάνει τον Καίσαρα να χάσει μία εύκολη νίκη από τους Ελβετούς. I Convictolitavis Ανώτατος δικαστής των Αϊδούων μετά την διαφορά διαιτησίας μεταξύ εκείνου και του Cotus. VII Cotta, Lucius Aurunculeius Legatus, μοιράζεται την διοίκηση της λεγεώνας που οδήγησε στην παγίδα του Αμπιοτρίξ εξαιτίας της απροσεξίας του Σαβίνου. Σκοτώθηκε από τους Εβούρωνες (Eburones). II, IV, V, VI Cotus Ο αντίπαλος του Convictolitavis για τη θέση του δικαστικού αξιώματος των Αιδούων το 52 π.Χ. VII Crassus, Marcus Licinius Κοσμήτορας του Καίσαρα. V, VI Crassus, Publicus Licinius Μικρότερος αδερφός μου Μάρκου Κράσσου. Συχνά διευθύνει λεγεώνα αλλά δεν αναφέρεται ως πρεσβευτής. I, II, III Critognatus Προτείνει τον κανιβαλισμό ως λύση στη έλλειψη του φαγητού στην Alesia. VII Diviciacus Ένας προρωμαϊκός ηγέτης των Αϊδούων, αδερφός του Δουμνόριγα (Dumnorix). I, II, IV, VII Diviciacus Βασιλιάς των Σουεσιώνων. II Divico Ελβετός ηγέτης που ηττήθηκε από τον Καίσαρα το 58 π.Χ. I Donnotaurus, Gaius Valerius Αρχηγός των Ελβετών. Σκοτώθηκε από επαναστάτες. VII Dumnorix Ένας Αϊδούος. Μηχανορραφεί με τον Οργετόριγα και τους Ελβετούς. Σκοτώθηκε ενώ αντιστεκόταν στα στρατεύματα του Καίσαρα. II, V Eporedorix Αϊδούος ευγενής ο οποίος μαζί με τον Viridomarus προδίδει τον Καίσαρα. VII Eporedorix Άλλος ένας αρχηγός των Αϊδούων με το ίδιο όνομα. Πάρθηκε ως αιχμάλωτος από τον Καίσαρα. VII Fabius, Gaius Legatus V, VI,VII Fabius, Lucius Κεντύριος που σκοτώθηκε αφού ανέβηκε το τείχος στη Γεργοβία (Gergovia). VII Galba Βασιλιάς των Σουεσιωνών. II Galba, Servius Υπεύθυνος για τα στρατεύματα του Καίσαρα που άνοιγαν τον δρόμο μέσα από τις Άλπεις. III Gallus, Marcus Trebius Δήμαρχος που πάρθηκε αιχμάλωτος από παράκτιους Γαλάτες. III Indutiomarus Ένα μέλος των Treveri που καλλιεργεί την επανάσταση. V, VI Labenius, Titus Atius Υπολοχαγός διοικητής του Καίσαρα, ο πιο σημαντικός από τους πρεσβευτές. Λόγω της ευφυΐας και η δυνατότητάς του να κερδίζει σε μεγάλο αριθμό μαχών για τους Ρωμαίους. I - VII Liscus Ανώτατος δικαστής των Αϊδούων το 58 π.Χ. I Litaviccus Συνεργός του (Convictolitavis). Υπονομεύει τις δυνάμεις των Αιδούων λέγοντας ψέματα για τις δολοφονίες Ρωμαίων. VII Lucanius Αρχηγός των Κεντύριων (Centurion) που σκοτώθηκε στην παγίδα του Ambiotrix. V Mandubracius Διορισμένος ηγέτης των Trinobantes στην Βρετανία από τον Καίσαρα. V Mettius, Marcus Μαζί με τον Procillus στέλνεται από τον Καίσαρα ως απεσταλμένος στον Αριόβιστο (Ariovistus). Πιάστηκε αιχμάλωτος. I Nasua Μοιράζεται την διακυβέρνηση των Σουήβων (Suebi) με τον Κιμβέριο (Cimberius), τον αδερφό του. I Orgetorix Ελβετός που καλλιεργεί πόλεμο για να καταλάβει τους Γαλάτες. Πεθαίνει πριν τα σχέδια του πραγματοποιηθούν. I Pedius, Quintus Legatus. Ανιψιός του Καίσαρα. II Petrosidius, Lucius Γενναίος σημαιοφόρος στη λεγεώνα του Cotta και του Sabinus. V Plancus, Lucius Munatius Legatus V Procillus, Gaius Valerius Μαζί με τον Mettius έχει σταλθεί από τον Καίσαρα ως εκπρόσωπος στον Αριόβιστο (Ariovistus). Κρατήθηκε ως αιχμάλωτος. I Pullo, Tittus Ανταγωνίζεται με τον Λεύκιο Βορένο για τιμή. Είναι ένας Centurion. V Rebilus, Gaius Caninius Legatus VII Reginus, Gaius Antistius Legatus VI, VII Roscius, Lucius Λεγεωνάριος V Rufus Publius Suplicius Legatus IV, VII Sabinus, Quintus Titurius Legatus. Πιστεύει τα ψέματα του Ambiotrix και οδηγεί τη λεγεώνα που βρίσκεται στην διοίκηση του ίδιου και του Cotta σε παγίδα. Συνεχίζει να πιστεύει τον Αμπιοτρίξ και δολοφονείται. II, III, IV, V, VI Sextius, Titus Legatus VI, VII Silanus, Marcus Brutus Legatus VI Silius, Titus Δήμαρχος που πάρθηκε αιχμάλωτος από παράκτιους Γαλάτες. III Tasgetius Διάδοχος πρίγκιπας, που έγινε ηγέτης των Καρνούτων (Carnutes) από τον Καίσαρα. V Terrasidius Δήμαρχος που πάρθηκε αιχμάλωτος από παράκτιους Γαλάτες. III Teutomatus Βασιλιάς των Nitiobriges, που πάει με το μέρος του Vercingerorix. VII Trebonius, Gaius Ρωμαίος Ιππότης VI Trebonius, Gaius Legatus V, VI, VII Velanius, Quintus Δήμαρχος που πάρθηκε αιχμάλωτος από παράκτιους Γαλάτες. III Vercassivellaunus Αρβερνιανός (Arvernian), ξάδερφος του Vercingetorix. Ένας από τους αρχηγούς της μεγάλης επανάστασης. VII Vercingetorix Αρβερνιανός Arvernian ηγέτης. Διοικητής των Γαλατών και ηγέτης της επανάστασης ενάντια στον Καίσαρα. VII Vertico Νερβιανός (Nervian) υψηλής τάξης. Οι σκλάβοι του φέρνουν στον Κικέρωνα το μήνυμα του Καίσαρα. V Viridomarus Με πρόταση του Diviciacus στον Καίσαρα, ανήλθε σε υψηλή κοινωνική του θέση. Μαζί με τον Eporedorix προδίδει τους Ρωμαίους. VII Viridovix Αρχηγός των Venelli. III Volusenus Δήμαρχος που πάρθηκε αιχμάλωτος από παράκτιους Γαλάτες. IV Vorenus, Lucius Centurion που ανταγωνίζεται με τον Titus Pullo για τιμή. V Το 8ο (VIII) βιβλίο του de bello gallico Το VIII βιβλίο των Γαλατικών πολέμων είναι γραμμένο από τον Α. Ίτριο Αξιωματικός στην υπηρεσία του Καίσαρα μέχρι το 54 π.Χ. Κατά την διάρκεια του εμφύλιου πολέμου πολέμησε στην Ισπανία και ίσως έγινε δήμαρχος το 48 π.Χ. Έγινε πραίτορας το 46 π.Χ. και στάλθηκε στις Άλπεις στη Γαλατία το 45 π.Χ. Έγινε ύπατος μετά τον θάνατο του Καίσαρα. (Ηirtius) και αποτελεί μια συμπλήρωση της ιστορίας της διοίκησης του Καίσαρα. Εξιστορεί τα έτη 51 και 50 π.Χ. Μπορούμε χωρίσουμε το βιβλίο αυτό σε δύο τμήματα: α) (1-48) Η κατάπνιξη της Γαλατικής Επανάστασης και η υποταγή. β) (49-55) Η επιστροφή του Καίσαρα στη Ρώμη. Αν και η έρευνα τείνει να αποδέχεται την παραπάνω διατύπωση, ότι δηλαδή το VIII βιβλίο είναι γραμμένο από το Ίρτιο, εντούτοις υπάρχουν κάποιες φωνές που το αμφισβητούν. Παραδείγματος χάρη, ο Luciano Canfora θεωρεί ότι η επονομαζόμενη Επιστολή στον Βάλβο, σύμφωνα με την οποία όλο το VIII βιβλίο είναι του Ίρτιου είναι απερίσκεπτη. Θεωρεί ότι κάποιος θα είχε μια αλαζονική συμπεριφορά αν ήθελε να παρουσιαστεί ως αντι-Καίσαρας στο συγγραφικό έργο του Καίσαρα και πόσο μάλλον ο Ίρτιος. Ο Σουητώνιος γράφει ότι ο Καίσαρας μας άφησε τον Γαλατικό πόλεμο και τον Εμφύλιο πόλεμο. Επομένως με βάση αυτό, όλες οι υπόλοιπες αποδόσεις στα έργα του Καίσαρα είναι αβέβαιες. Να τονισθεί ότι ο Σουητώνιος δούλεψε στα πιο τεκμηριωμένα αρχεία του Καίσαρα και έχει διαβάσει πράγματα που ήταν απαγορευμένα εκείνη την εποχή και προφανώς δεν έφτασαν ποτέ και στα δικά μας χέρια βλ. περισσότερα στο Confora, L. (2005) Ιούλιος Καίσαρας, μετάφραση: Κασαπίδης Γ., εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, σ. 456-458. Όμως, γενικά η έρευνα έχει καταλήξει στο ότι το VIII δεν το έχει γράψει ο Καίσαρ αλλά κάποιος από τον περιβάλλον του. Επίσης, αξίζει να ειπωθεί ότι το όνομα του Ίρτιου ακούγεται και για το Bellum Alexandrinum. Επίσης, πρέπει να αναλογιστούμε ότι το de bello gallico δημοσιεύτηκε γύρω στο 51 με 50 π.Χ., χρόνια όμως που το VIII αφηγείται. Αφήνουμε το ζήτημα ανοιχτό. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι το πολλοί συγχέουν τον συγγραφέα του VIII με τον Ξενοφώντα. Καθώς γνωρίζουμε ότι και ο Ξενοφών συνέχισε την ιστορία του Θουκυδίδη με το έργο Ελληνικά. Συνολική ερμηνευτική θεώρηση του de bello gallico Χρόνος δημοσίευσης Το de bello gallico δημοσιεύτηκε κάποια στιγμή την επόμενη χρονιά (51 – 50 π.Χ.) και αυτό το γεγονός είναι σημαντικό για να κατανοήσουμε την φύση του έργου. Ο Καίσαρ εκείνη την εποχή ήθελε να εξασφαλίσει την υπατεία του 49 π.Χ. αλλά το ρωμαϊκό δίκαιο απαιτούσε να παραιτηθεί από την στρατιωτική ηγεσία πριν μπορέσει να θέσει υποψηφιότητα για δημόσιο αξίωμα. Εντούτοις, είχε πολλούς εχθρούς που μπορούσαν να σταματήσουν τις φιλοδοξίες του. Έτσι, το 51 π.Χ. προτείνει στη Σύγκλητο ότι έπρεπε να παραταθεί κατ’ εξαίρεση η ανθυπατεία του για να προστατευτεί από ενδεχόμενες επιθέσεις. Επομένως, ο χρόνος δημοσίευσης έχει επιλεγεί για να βεβαιώσει την ευγνωμοσύνη του προς τους συμπατριώτες του, να επιδείξει το κύρος του, τις αρετές του και τις επιτυχίες του σε όλα τα επίπεδα. Στόχος όλων αυτών είναι να κερδίσει την αναγνώριση με την απονομή μιας υψηλής δημόσιας θέσης Kenney, E. J. – Clausen, W. V. (2010) Ιστορία της λατινικής λογοτεχνίας, μετάφραση: Πίκουλα Θ., εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, σ. 388. Σίγουρα, όμως θα διέγειρε και το κοινό για έναν τόπο άγνωστο και μακρινό, όπως κάνει o Argicola του Τάκιτου. Υπόμνημα και de bello gallico Το έργο ανήκει στο λογοτεχνικό είδος του υπομνήματος. Το υπόμνημα έχει μακρά ιστορία καθώς έχει τις καταβολές του από την ελληνική παράδοση. Το υπόμνημα ή απομνημόνευμα είναι ένας όρος που χρησιμοποιήθηκε για επίσημα έγγραφα, πρακτικά, διοικητικές αναφορές, ιδιωτικά έγραφα ή ακόμη και ημερολόγια. Στον Θουκυδίδη η λέξη «υπόμνημα» χρησιμοποιείται για να δηλώσει την ενθύμηση, την μνήμη, την θύμηση, την ανάμνηση. Στον Δημοσθένη και σε πολλούς άλλους ρητορικούς λόγους δηλώνει την σημείωση. Στα λατινικά ο όρος αποδίδεται με την λέξη «commentarri». Εξάλλου, ο πλήρης τίτλος του έργου είναι commentarri de bello gallico, δηλαδή απομνημονεύματα για τον γαλατικό πόλεμο. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια αφηγηματική έκθεση γεγονότων για ιστορικούς σκοπούς. Για παράδειγμα ο Κικέρων προσφέρθηκε να υποβάλει commentarii για την υπατεία του το 62 π.Χ. στον Λουκκήιο για να τα χρησιμοποιήσει σε μια Ιστορία που ήθελε να γράψει. Οι Ρωμαίοι ανέπτυξαν το υπόμνημα σε μια τεκμηριωμένη καταγραφή των επιτευγμάτων τους που επρόκειτο να εκδοθεί για δικαιολόγηση των ίδιων των πράξεων τους και προς όφελος των απογόνων τους. Πριν, από τον Καίσαρα τέτοια έργα γράφτηκαν από τον Αιμίλιο Σκούρο, τον Λουτάτιο, τον Κάτουλο, τον Ρουτίλιο Ρούφο και τον δικτάτορα Σύλλα. Τα υπομνήματα μπορούν να παραλληλιστούν με άλλου τύπου στρατιωτικές αναφορές όπως στρατιωτικά ανακοινωθέντα ή τα γράμματα που έστελναν στρατηγοί από μέτωπο σε μέτωπο. Ο Κικέρων μιλά για τα υπομνήματα του Καίσαρα στο Βρούτο και αναφέρει: «Έγραψε και υπομνήματα, που οφείλουμε στην κυριολεξία να τα θαυμάζουμε, είναι γυμνά, λιτά και ωραία, χωρίς παραμικρό ρητορικό στοιχείο, όπως ένα κορμί χωρίς τα ενδύματά του. Αλλά, ενώ θέλει να προσφέρει στους άλλους το υλικό για να γράψουν ιστορία, ίσως έκανε χάρη στους ατάλαντους που θα θελήσουν να το στολίσουν με ψεύτικα κοσμήματα, αλλά απέτρεψε τους μυαλωμένους από το να γράψουν Cicero, Brutus 262.» Ο Καίσαρ κατά πολλούς έδωσε μια τελειότερη λογοτεχνική μορφή στο Υπόμνημα και δεν αποτελούσε πλέον ένα ακατέργαστο υλικό Kenney, E. J. – Clausen, W. V. (2010) Ιστορία της λατινικής λογοτεχνίας, μετάφραση: Πίκουλα Θ., εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, σ. 391 . Λογοτεχνικά και Γλωσσικά σχόλια Αντίθετα, με το Bellum civili, το de bello gallico έχει μια ενιαία και ολοκληρωμένη αφήγηση. Ο Καίσαρ διαμόρφωσε το έργο ως μια μονάδα με μια έντονη αρχή, μία πολύπλοκη μέση και ένα καθαρό κλείσιμο. Το ύφος του έργο είναι σε μεγάλο βαθμό λιτό, απλό χωρίς ιδιαίτερα κοσμητικά στοιχεία. Συγκεκριμένες φράσεις χρησιμοποιούνται ξανά και ξανά. Ο Καίσαρ αφήνει στο περιθώριο τα συνώνυμα και φαίνεται ότι για κάθε πράγμα επιλέγει μία λέξη και εμμένει σ’ αυτή. Μπορούμε να αναφέρουμε το παράδειγμα της λέξης ποταμός. Ο Καίσαρ χρησιμοποιεί πάντα την λέξη flumen και ποτέ την λέξη fluvius ή amnis που κάνουν άλλοι ιστορικοί. Ο Καίσαρ πάει κόντρα στο λογοτεχνικό κλίμα της εποχής που θέλει τους συγγραφείς να απολαμβάνουν το λεξιλόγιο και να γράφουν με ένα περίτεχνο και εξεζητημένο λεξιλόγιο (όπως ο συμπολεμιστής του Κικέρων). Συγκεκριμένες φράσεις χρησιμοποιούνται ξανά και ξανά γιατί έτσι επιτυγχάνουν το σκοπό τους. Έτσι, βλέπουμε φράσεις όπως το certior factus est (πληροφορήθηκε), quae cum ita essent (αφού ήταν έτσι), his rebus cognitis (όταν αυτό είχε γίνει γνωστό) και ούτω καθεξής. Η σύνταξη είναι ξεκάθαρη και προσεγμένης, χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα. Το λογοτεχνικό στυλ από βιβλίο σε βιβλίο αλλάζει και δεν είναι ομοιόμορφο. Από το βιβλίο Ι ως το βιβλίο VII παρατηρούμε μια άνθηση λογοτεχνικών σχημάτων. Η σύνταξη γίνεται πιο ελεύθερη και καθιερώνεται ο ευθύς λόγος αντί του πλάγιου. Στοιχείο που δείχνει και την πάροδο των ετών στη γραφή του Καίσαρα. Όμως, η απλότητα του Καίσαρα δεν στερείται έντασης. Το έργο δεν είναι ούτε μονότονο ούτε στεγνό. Ο ρυθμός της αφήγησης είναι συναρπαστικός και ιδιαίτερα οι σκηνές της μάχης είναι γοργοκίνητες. Οι κρίσιμες στιγμές έχουν μια δραματική αφήγηση και οι πολλές συχνά ψαλλιδισμένες κοφτές φράσεις δίνουν μια διαβάθμιση στο κείμενο. Η αμφισβήτηση της πατρότητας του έργου Ο Καίσαρ στο de bello gallico περιγράφει με πάρα πολλές λεπτομέρειες γεγονότα που δεν είδε και πράγματα που δεν θα μπορούσε να δει. Ένα τέτοιο παράδειγμα μπορεί να είναι η αναφορά στο βιβλίο V ότι ένας από τους φυλάρχους, ο Αμβιoρίξ εξαπάτησε τους ρωμαίους λέγοντας τους ότι οι γερμανικές δυνάμεις έχουν περάσει το Ρήνο και κατευθύνονται κατά των ρωμαίων. Μετά από διαφωνίες μεταξύ των ρωμαίων για το τι πρέπει να κάνουν, καθώς ο Καίσαρ έλλειπε, αποφάσισαν να απαγκιστρωθούν από αυτό το στρατόπεδο. Έτσι, ακολούθησε μια μάχη μεταξύ των Γαλατών και Ρωμαίων. Είναι από τις πολλές μάχες που ο Καίσαρ απουσιάζει αλλά περιγράφει πολύ αναλυτικά σαν να ήταν εκεί. Χαρακτηριστικά αναφέρει: «οι εχθροί όμως, όταν κατάλαβαν από το νυχτερινό θόρυβο και τις αγρυπνίες την αναχώρηση των Ρωμαίων, αφού έστησαν ενέδρες σε δύο σημεία μέσα στα δάση σε τοποθεσία κατάλληλη και κρυφή, σε απόσταση δύο χιλιάδων περίπου βημάτων, περίμεναν την άφιξη των Ρωμαίων και όταν το μεγαλύτερο τμήμα της φάλαγγας είχε κατέβει σε μια μεγάλη κοιλάδα, φάνηκαν ξαφνικά και από τα δύο μέρη της κοιλάδας και άρχισαν να πιέζουν την οπισθοφυλακή και να εμποδίζουν την εμπροσθοφυλακή από την ανάβαση και να διεξάγουν μάχη σε μια θέση τελείως ακατάλληλη για τους δικούς μας Caesar, de bello gallico 5.32 » Στο συγκεκριμένο απόσπασμα βλέπουμε ότι ο Καίσαρ γνωρίζει πληροφορίες (υπογραμμισμένες σειρές) πολύ λεπτομερειακές χωρίς να είναι παρών. Επίσης, υπάρχουν πολλές γεωγραφικές και εθνογραφικές παρεκβάσεις που περιέχουν πληροφορίες που έγιναν γνωστές μετά την εποχή του Καίσαρα. Όλα αυτά τα σημεία κάνουν πολλούς να πιστεύουν ότι το κείμενο δεν έχει γραφτεί από τον ίδιο τον Καίσαρα αλλά μάλλον από έναν ρωμαίο δικαστή. Ωστόσο, ο Καίσαρ φαίνεται να προτιμά να συλλέγει πληροφορίες με γνώση από πρώτο χέρι, δηλαδή από αυτόπτη μάρτυρα. Χαρακτηριστικά στο βιβλίο Ι αναφέρεται: «την ίδια μέρα αφού πληροφορήθηκε από τους ανιχνευτές ότι οι εχθροί είχαν στρατοπεδεύσει στους πρόποδες του βουνού, σε απόσταση οχτώ χιλιάδων βημάτων από το στρατόπεδο του, στέλνει μερικούς για να παρατηρήσουν (ο Καίσαρ) ποια ήταν η φυσική διαμόρφωση του βουνού και ποια η γύρω-γύρω ανάβαση Caesar, de bello gallico 1.21» Επιπλέον, αναφορικά με τις γεωγραφικές παρεκβάσεις ο Καίσαρ θα χρησιμοποίησε ήδη γραπτό υλικό που υπήρχε όπως τον Ποσειδώνιο και τον Κάτωνα τον πρεσβύτερο. Πλέον, η έρευνα τείνει να αποδέχεται ως συγγραφέα τον Καίσαρα αλλά ακόμη υπάρχουν αμφισβητήσεις για την πατρότητα του έργου. Ομιλίες Στο έργο υπάρχουν παντού ομιλίες. Οι ομιλίες αυτές αποδίδονται είτε με ευθύ λόγο είτε με πλάγιο. Συνήθως περιλαμβάνουν όλα τα διαδικαστικά πριν την μάχη, όπως προτροπές και ενθάρρυνση στρατιωτών. Χαρακτηριστικά στο βιβλίο Ι ο Καίσαρ εκφωνεί λόγο στους στρατιώτες του γιατί είχαν φοβηθεί το πολεμικό μένος και το θάρρος των Γερμανών όπως τους το περιέγραφαν οι Γαλάτες. «…Έγινε δοκιμή – είπε - αυτού του εχθρού την εποχή των πατέρων μας, όταν ύστερα από την ήττα των Κίμβρων και των Τευτόνων από το Γάιο Μάριο δεν φαινόταν ότι ο στρατός άξιζε μικρότερο έπαινο από τον ίδιο τον στρατηγό. Έγινε ακόμη δοκιμή πρόσφατα στην Ιταλία κατά την επανάσταση των δούλων, τους οποίους όμως βοηθούσε κατά κάποιο τρόπο η πείρα και η πειθαρχία που είχαν διδαχθεί από μας. Από αυτό – είπε – μπορεί να κριθεί πόση σημασία έχει η αυτοπεποίθηση,. αφού αυτούς που χωρίς λόγο είχαν φοβηθεί κάποτε άοπλους, τους νίκησαν ύστερα οπλισμένους και νικητές. Τέλος – είπε – αυτοί είναι οι ίδιοι, τους οποίους οι Ελβετοί αφού πολλές φορές συγκρούστηκαν μαζί τους νίκησαν τις περισσότερες φορές όχι μόνο στη χώρα τη δική τους αλλά και στη χώρα εκείνων, οι οποίοι όμως δεν μπόρεσαν να αντισταθούν στο δικό μας στρατό… Ύστερα την εκφώνηση αυτού του λόγου άλλαξε κατά θαυμαστό τρόπο η διάθεση όλων και γεννήθηκε στην ψυχή τους μεγάλος ενθουσιασμός και επιθυμία πολεμικής δράσης… Caesar, de bello gallico 1. 40-41» Στο παράδειγμα αυτό ο Καίσαρ μας μεταφέρει σε πλάγιο λόγο μια ομιλία που έκανε πριν από την μάχη με τους Γερμανούς. Υπενθύμισε τις νίκες του Μαρίου επί των γερμανικών φυλών που απειλούσαν την Ιταλία, καθώς και την εξόντωση επί του πεδίου της μάχης των Γερμανών δούλων που είχαν πολεμήσει με τον Σπάρτακο. Τόνισε δε πως οι νίκες του Αριοβίστου επί των Κελτών οφείλονται σε πονηριά και σε εξαπάτηση των αντιπάλων του, οι οποίοι ήταν ήδη εξαντλημένοι από τους μεταξύ τους πολέμους, και όχι σε πολεμική αρετή. Αντίθετα, οι Ρωμαίοι πολεμιστές ήταν λαμπρά εκπαιδευμένοι, διέθεταν, πειθαρχία, υψηλό πολεμικό φρόνημα, ικανή στρατιωτική ηγεσία και δεν είχαν επισιτιστικά προβλήματα. Φαίνεται ότι με αυτό τον λόγο όπως και σε όλους του λόγους που εκφωνούσε ο Καίσαρ, οι ρωμαίοι στρατιώτες έπαιρναν θάρρος για να συνεχίσουν την εκστρατεία. Η χρήση γ’ προσώπου και α’ πληθυντικού Οι περισσότεροι ιστορικοί που έγραφαν ιστορία μέχρι και τον 1ο αιώνα π.Χ. και συμμετείχαν σ’ αυτή, έγραφαν σε α’ πρόσωπο ενικού (π.χ. Σαλλούστιος, Κάτωνας κτλ). Κανένας ιστορικός με βάση τα κείμενα που μας έχουν σωθεί δεν γράφουν σε γ’ πρόσωπο ενικού που γράφει στη προκειμένη περίπτωση ο Καίσαρ. Ο συγγραφέας του de bello gallico απομακρύνεται από αυτή την τάση και κατ’ επέκταση απομακρύνεται και από τον εαυτό του. Η αφήγηση σε γ’ πρόσωπο ενικού κάνει το έργο πιο αντικειμενικό. Άποψη που μάλλον συμμερίζεται μόνο ό ίδιος ο συγγραφέας. Με άλλα λόγια, το στοιχείο αυτό δεν δίνει κανένα ελαφρυντικό στον προπαγανδιστικό του στόχο. Η τριτοπρόσωπη αφήγηση χρησιμοποιείται και για να ενσωματώσει ο Καίσαρ πληροφορίες που προέρχονται από συνεργάτες του και σχετίζεται σε ένα βαθμό με τον Ξενοφώντα που τον έχει ως πρότυπο του λόγω της καθαρότητας του ύφους. Εντούτοις, στο κείμενο ορισμένες φορές γίνεται χρήση του α’ πληθυντικού προσώπου. Το πρόσωπο αυτό το χρησιμοποιεί για να δηλώσει ότι είναι ο συγγραφέας και όχι ο δράστης εκείνου του σημείου. Ακόμη, το χρησιμοποιεί πολλές φορές για να αναφέρει διασταυρωμένες πληροφορίες ή να περιγράψει εθνολογικές παρεκβάσεις. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα χρήσης α’ προσώπου γίνεται στο βιβλίο VII. « Ενώ σε όλες τις θέσεις γινόταν μάχη, αν και είχε περάσει πια το υπόλοιπο μέρος της νύχτας και πάντοτε στους εχθρούς ανανεωνόταν η ελπίδα της νίκης τόσο περισσότερο γιατί έβλεπαν ότι τα θωράκια των πύργων είχαν καεί και παρατηρούσαν ότι ( οι Ρωμαίοι) ακάλυπτοι δεν πλησίαζαν εύκολα για να βοηθήσουν και πάντοτε οι ίδιοι οι Γαλάτες ακμαίοι διαδέχονταν τους κουρασμένους και είχαν την γνώμη ότι όλη η σωτηρία της Γαλατίας είχε εναποτεθεί σ’ αυτή τη στιγμή, συνέβη μπροστά στα μάτια μας κάτι, που νομίζουμε ότι δεν πρέπει να το παραλείψουμε γιατί φάνηκε αξιομνημόνευτο. Caesar, de bello gallico 7.25 » Στο παραπάνω απόσπασμα το πρώτο «εμείς» («…συνέβη μπροστά στα μάτια μας κάτι…») το χρησιμοποιεί για δείξει τους Ρωμαίους αλλά αμέσως μετά στο δεύτερο «εμείς» του παραδείγματος («…που νομίζουμε ότι δεν πρέπει να το παραλείψουμε γιατί φάνηκε αξιομνημόνευτο.») ταυτίζεται με το συγγραφέα και τον δράστη. Ο συγγραφέας εδώ δεν κάνει γνωστές τις επιθυμίες ή τις απόψεις του δράστη (επίφαση της αντικειμενικότητας) είτε ο συγγραφέας παρουσιάζει τα πράγματα όπως τα θέλει πίσω από το προσωπείο του δράστη (κάλυψη της μεροληψίας). Μερικοί ισχυρίζονται ότι δίνει αυτό τον διαχωρισμό συγγραφέα και δράστη ως μια μετά-λογοτεχνική λειτουργία. Με άλλα λόγια, ο Καίσαρ προσκαλεί τους αναγνώστες να απαντήσουν στο ερώτημα της σχέσης που έχει ο δράστης με τον συγγραφέα. Σκηνές μάχης και πολιορκίας Στο έργο υπάρχουν καταπληκτικές σκηνές μάχης και πολιορκίες πόλεων. Οι περιγραφές του Καίσαρ δίνουν έμφαση στο φόβο, στον τρόπο και στο οίκτο. Οι πολιορκίες περιγράφονται πολύ σύντομα είτε μπορούν να γίνουν πολύ αναλυτικές. Πολλές φορές αυτό που κάνει είναι να κόβει μια πορεία και μια επίθεση σε μόνο μια φράση χωρίς όμως αυτό να έχει αρνητικό αφηγηματικό αντίκτυπο. Επιπροσθέτως, χρησιμοποιεί τις πολιορκίες των πόλεων για να κάνει την αφήγηση πιο συναισθηματική ώστε να γίνει και πιο πειστική (πειθώ στο συναίσθημα). Οι πολιορκίες πόλεων («urbs capta») θα λέγαμε ότι προσδιορίσουν ένα σύνολο στοιχείων που κάνουν την αφήγηση πιο πειστική. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις φλόγες σε σπίτια και ναούς, οι πτώσεις κτηρίων, η ηχώ από τις κραυγές των ανθρώπων που αγκαλιάζουν αγαπημένους τους ανθρώπους, μητέρες που υπερασπίζονται τα παιδιά τους, θρήνος γυναικών και παιδιών, κραυγές από παιδιά και γυναίκες που ζητούν έλεος κτλ. Να αναφέρουμε ένα σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο VII που αναδεικνύεται η δραματικότητα ενός πολέμου. «…Τότε όμως, επειδή ξέσπασε κραυγή από όλα τα μέρη της πόλης, εκείνοι που απείχαν πιο πολύ, τρομοκρατημένοι από την ξαφνική ταραχή, καθώς νόμιζαν ότι ο εχθρός ήταν μέσα στις πύλες , όρμησαν έξω από την πόλη. Οι οικοδέσποινες έριχναν από το τείχος ρούχα και αργυρά αντικείμενα και με γυμνό στήθος σκύβοντας από το τείχος , με απλωμένα χέρια ικέτευαν τους Ρωμαίους να τις λυπηθούν και να μη σκοτώσουν τις γυναίκες και τα νήπια, όπως είχαν κάνει στο Αβάρικο μερικές κατεβαίνοντας από το τείχος χέρι με χέρι, παραδίδονταν στους στρατιώτες… Caesar, de bello gallico 7.47» Στο απόσπασμα παρατηρούμε τις κραυγές αγωνίας των γυναικών για τις ζωές των ίδιων αλλά περισσότερο για τις ζωές των παιδιών τους. Μια άλλη οπτική του πολέμου, που πίσω από τις νίκες των Ρωμαίων κρύβεται ένας μεγάλος ανθρώπινος πόνος. Αν και ο Καίσαρ είναι ηθικός αυτουργός αυτής της δυστυχίας, δεν το αφήνει απέξω από την αφήγηση του. Το ότι ο Καίσαρ χρησιμοποιεί όλες αυτές τις λογοτεχνικές συμβάσεις δεν σημαίνει ότι είναι φαντασία. Οι πολιορκίες και ο πόλεμος έχει κάποιες ανθρώπινες συνέπειες. Επομένως, οι περιγραφές αυτές μπορεί να είναι έντονα συναισθηματικά φορτισμένες αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι μη αληθινές. Μπορούμε να χωρίσουμε τις περιγραφές των μαχών σε δύο κατηγορίες: Αυτές που βρίσκονται σε κάποιο ύψωμα και δεν υπάρχει αρκετός χώρος για δράση και πολλούς στρατιώτες. Σε αυτές τις περιγραφές ο συγγραφέας εμμένει πιο πολύ στην ατομική δράση των στρατιωτών. Μάχες που μπορεί η δράση τους να γίνεται σε μια μεγάλη περιοχή που να περιλαμβάνει δάση, πεδιάδες, ποτάμια κτλ. Ο Καίσαρ σε αυτές τις περιγραφές ξεκινά συνήθως να περιγράφει το γενικό σύνολο του στρατεύματος που πολεμάει σε ένα μεγάλο χώρο και έπειτα επικεντρώνεται στους πρωταγωνιστές της μάχης. Επομένως, δεν παραλείπει στιγμιότυπα της ατομικής δράσης όπως είναι η αριστεία των αρχηγών. Αναλογικά, όλη αυτή η περιγραφή σίγουρα θυμίζει τις κινηματογραφικές πολεμικές ταινίες που έχουμε ένα μεγάλο πανοραμικό πλάνο συνολικά της μάχης και έπειτα ο κινηματογραφικός φακός επικεντρώνεται στο πόσο καλοί είναι οι πρωταγωνιστές της ταινίας στο πεδίο της μάχης. Η παρουσία του Καίσαρα Αρκετό ενδιαφέρον έχει να δούμε πως ο Καίσαρ παρουσιάζει τον εαυτό του μέσα στο έργο. Στο de bello gallico ο Καίσαρ αυτοπαρουσιάζεται ως αρχηγός των στρατευμάτων. Φαίνεται πάντα να απαντά στις ανάγκες των συμμάχων, να νικά απατεώνες και εμφανίζεται ως ένας καλός ρήτορας που πείθει τους συμμάχους του, τους στρατιώτες, τους αρχηγούς των εχθρών. Ο Καίσαρ φαίνεται ότι είχε στο μυαλό τους ομηρικούς ήρωες. Έτσι, παρουσιάζεται όχι μόνο καλός στις μάχες αλλά και στο λέγειν. Βρίσκεται πάντα στο βάθρο των πραγμάτων και της δράσης και από εκεί προσπαθεί να φέρει στο προσκήνιο τις αρετές του. Ως μέσο αυτοπροβολής χρησιμοποίει ακόμη και την εικόνα των αντίπαλων. Αυτό γίνεται κατανοητό αν παρατηρήσουμε ότι ο εχθρός συνήθως δεν παρουσιάζεται ως ένας αμελητέος αντίπαλος αλλά ως ένα εχθρό που έχει δύναμη και χρειάζεται καλή στρατηγική για να τον νικήσεις. Στο βιβλίο Ι οι Ελβετοί παρουσιάζονται ως τρομεροί πολεμιστές με αρετές και στο βιβλίο ΙΙ παρουσιάζει τους βέλγους ως τυχερούς πολεμιστές. Αλλά ο Καίσαρ δεν πτοείται και φαίνεται ότι νικά τους πάντες. Με άλλα λογία, θα λέγαμε ότι δίνει αξία στους εχθρούς όχι για λόγους αντικειμενικότητας αλλά για να δώσει περισσότερη αξία στις νίκες του και στην στρατηγική του. Οι αρετές των εχθρών δεν παρουσιάζονται στο έργο ποτέ ως αίτιο ήττας των Ρωμαίων. Ο Καίσαρ φαίνεται να διαπραγματεύεται, να αποκαλύπτει συνωμοσίες Caesar, de bello gallico 1.7 και 2.4-5, να ηρεμεί να προτρέπει τα στρατεύματα του Caesar, de bello gallico 1.40 και να αντιμετωπίζει ρητορικά τους Ελβετούς Caesar, de bello gallico 1.13-14 και τον τρομακτικό Αριοβίστο Caesar, de bello gallico 1.43-45. Ένα παράδειγμα από το βιβλίο ΙΙ μπορεί να μας δώσει μια εικόνα για το πως θέλει να προβάλλει τον εαυτό του. «Τα πάντα έπρεπε να κάνει ο Καίσαρ την ίδια στιγμή: έπρεπε να σηκώσει τη σημαία, που ήταν το σύνθημα, όταν έπρεπε να τρέξουν τα όπλα, να δώσει σύνθημα με τη σάλπιγγα, να ανακαλέσει από το οχυρωματικό έργο τους στρατιώτες, έπρεπε να καλέσει πίσω εκείνους που είχαν προχωρήσει λίγο πιο πέρα για να βρουν υλικό για το πρόχωμα, έπρεπε να σχηματίσει την παράταξη, να ενθαρρύνει τους στρατιώτες, να δώσει σύνθημα. Και μεγάλο μέρος από αυτά τα μέτρα εμπόδισε ο λίγος χρόνος και το πλησίασμα των εχθρών… Caesar, de bello gallico 2.20» Το παραπάνω απόσπασμα ο συγγραφέας παρουσιάζει τον ίδιο τον εαυτό να κάνει πάρα πολλά πράγματα μέσα σε μία στιγμή. Δηλαδή, θέλει να παρουσιάσει έναν εξαιρετικό και έξυπνο στρατηγό αφού την στιγμή που πλησίασαν οι εχθροί ο Καίσαρ μπορούσε να κάνει τα πάντα. Εάν απαριθμούσε τα πράγματα που πρέπει ο Καίσαρας να κάνει στο συγκεκριμένο απόσπασμα θα λέγαμε ότι ένας μέτριος άνθρωπος δεν θα τα κατάφερνε. Η τελευταία πρόταση στο απόσπασμα επιτείνει την δυσκολία που περιγράφεται παραπάνω. Όμως, ο Καίσαρ δείχνει να τα καταφέρνει, προβάλλοντας με αυτό τον τρόπο τις αρετές του και τις ικανότητες του ως στρατηγός. Ταχύτητα, γνώση και αντοχή που θα πρέπει να έχει ένας ιδανικός στρατηγός. Στόχος, βέβαια να πείσει τους ρωμαίους πολίτες για τις διοικητικές και στρατιωτικές του ικανότητες ώστε να γίνει αρχηγός του ρωμαϊκού κράτους. Επίσης, ο Καίσαρ φροντίζει και ενδιαφέρεται για τους στρατιώτες του και βγάζει λόγους πριν και μετά τις μάχες, προσπαθώντας να κατευθύνει τα συναισθήματα των στρατιωτών. Παραδείγματος χάρη στο βιβλίο V βλέπουμε το Καίσαρα να ενθαρρύνει τους στρατιώτες του που ήταν πληγωμένοι από την μάχη με τους Νερβίους στη Βρετανία. Με αυτό τον τρόπο θέλει να δείξει ένα συμπονετικό στρατηγό που δεν αφήνει τους στρατιώτες του πληγωμένους για την επόμενη μάχη αλλά τους προετοιμάζει ψυχολογικά με τις ρητορικές ικανότητες που διαθέτει. «…Την επόμενη μέρα αφού έκανε συγκέντρωση των στρατιωτών εκθέτει τα γεγονότα (ο Καίσαρ) παρηγορεί και ενθαρρύνει τους στρατιώτες. Εξηγεί ότι πρέπει με ψυχική ηρεμία να υπομείνουν την ζημιά από ανόητο σφάλμα του υπάρχου, γιατί διορθώνοντας στο με την εύνοια των αθάνατων θεών και με την ανδρεία τους την ατυχία, ούτε στους εχθρούς θα κρατήσει πολύ η χαρά, ούτε σ’ αυτούς τους ίδιους περισσότερο η λύπη Caesar, de bello gallico 5.52» Η φυσική απουσία του Καίσαρα από μια μάχη είναι μία πραγματικότητα. Όμως, η νοητή απουσία στο de bello gallico δεν υφίσταται καθώς οι στρατιώτες σε μία μάχη που είναι απών ο Καίσαρ σκέφτονται πάντα τι θα έκανε αν βρισκόταν εδώ. Αυτό δείχνει έναν στρατηγό που οι στρατιώτες του τον εμπιστεύονται πλήρως και θεωρούν τις αποφάσεις που παίρνει πάντα σωστές. Επίσης, φαίνεται ότι πολλοί στρατιώτες σε κρίσιμες στιγμές δεν ήθελαν να κάνουν τίποτα, αν δεν έδινε διαταγές ο ίδιος ο Καίσαρ. Χαρακτηριστικά στο βιβλίο V αναφέρεται: «…Παραπέμπουν λοιπόν το θέμα στο πολεμικό συμβούλιο και ανέκυψε μεταξύ τους μεγάλη διαφωνία. Ο Λεύκιος Αυρουγκουλήιος και πολλού χιλιάρχοι και εκατόνταρχοι των πρώτων τάξεων πίστευαν ότι δεν έπρεπε να κάνουν τίποτε αλόγιστα κι ούτε να φύγουν από τα χειμερινά στρατόπεδα χωρίς διαταγή του Καίσαρα… Caesar, de bello gallico 5.28» Μάλιστα, δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι με βάση το παραπάνω απόσπασμα ο Καίσαρ είναι σαν να φαίνεται ότι είναι ο μόνος που μπορεί να πάρει λογικές αποφάσεις. Αφού, οι χιλιάρχοι λένε ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα «αλόγιστα». Με άλλα λόγια, είναι σαν δίνει μια λογική μόνο στις δικές του αποφάσεις Επιπροσθέτως, ο Καίσαρ φαίνεται ότι σαν στρατηγός ξεπερνά κάθε φυσική δυσκολία και αδυναμία. Χαρακτηριστικά στο βιβλίο VII ο Καίσαρ εμφανίζεται να φέρνει έναν ολόκληρο στρατό μαζί του πάνω από ένα ορεινό τείχος. Χαρακτηριστικά αναφέρεται: « Ύστερα από αυτές τις προετοιμασίες σταματάει πια ο Λουκτήριος και απομακρύνεται, γιατί το νόμιζε επικίνδυνο να εισχωρήσει μέσα στη ζώνη των φρουρών, και έτι ο Καίσαρ ξεκινάει για την χώρα των Ελβίων Αν και το όρος Κεβέννα, που διαχωρίζει τους Αρβενούς από τους Ελβίους στη σκληρότερη εποχή του χρόνου εμπόδιζε με πυκνότατο χιόνι, όμως έφτασε στη χώρα των Αρβενών , αφού έσκαψε σε βάθος έξι πόδια και άνοιξε έτσι τους δρόμους με μεγάλο κόπο των στρατιωτών… Caesar, de bello gallico 7.8» Μάλιστα, το ότι βάζει τα επίθετα «σκληρός» (durus) και «ψηλός» (altus) σε υπερθετικό βαθμό θέλει να δώσει στο φυσικό εμπόδιο μεγαλύτερη αξία και δυσκολία ώστε να δώσει μεγαλύτερη αξία στο ότι ο Καίσαρ ξεπερνά κάθε φυσικό εμπόδιο. Τα γαλατικά φύλα Το de bello gallico μας προσφέρει πλούσιες πληροφορίες σχετικά με τον γαλατικό χώρο, πριν την εκστρατεία του Καίσαρα, πληροφορίες που σε διαφορετική περίπτωση μπορεί να μην είχαμε. Οι κάτοικοι της Γαλατίας χωρίζονται από τον Καίσαρα σε Κέλτες ή Γαλάτες, σε Βέλγους και σε Ακουϊτανούς. Στον κάθε λαό ο Καίσαρ αποδίδει διαφορετικούς νόμους, ήθη και γλώσσα Caesar, de bello gallico 1.1 . Επίσης, σε κάθε έθνος ο Καίσαρ απέδιδε κάποιες φυλές. Οι Κέλτες κατοικούν στην κεντρική Γαλατία και διαχωρίζονται από τους Ακουϊτανούς από τον Γαρούμνα ποταμό και από τους Γερμανούς με τον Ρήνο ποταμό. Το de bello gallico μας δίνει τις κυριότερες φυλές των Κελτών που είναι: Helvetti, Sequani, Carnutes, Bituriges, Lemovices, Santones, Arverni, Boii, Senones και Segusiavi. Τα πιο γνωστά κέντρα των Κελτών ήταν: Genava, Alesia, Gergovia, Agendicum, Bibracte, Noviodunum. Σημείο αναφοράς και τα όρη Iura, Vosegus και οι Άλπεις στα ανατολικά. Οι Βέλγοι κατοικούσαν βόρεια της Γαλατίας ανάμεσα στον Σηκουάνα και τον Μάρνη ποταμό. Συνόρευαν με τους Γερμανούς με τον Ρήνο ποταμό, από τους Κέλτες με τον Ματρόνα, Σηκουάνα και Μοσέλλα ποταμό. Μεταξύ των φυλών στο de bello gallico αναφέρονται: Menapii, Bellovaci, Ambiani, Atrebates, Caletes, Veliocasses, Nervii, Viromandui, Eburones, Condrusi, Ambivariti και Segni. Σημαντικά κέντρα των Βέλγων υπήρξαν: Aduatuca, Bibrax, Samarobriva, Nemetocena, Portus Itius, Durocortorum, Noviodunum. Οι Ακουϊτανοί κατοικούσαν νότια ανάμεσα στον Γαρούνα ποταμό και τα Πυρηναία και βρέχονταν από τον Ατλαντικό ωκεανό. Μεταξύ των φυλών ξεχωρίζουμε τους: Gates, Elusates, Tarusates, Cocosates, Tarbelli, Ausci, Garumni. Κύριο κέντρο των Ακουϊτανών είναι το Oppidum. Έτσι, καταλαβαίνουμε και μάλιστα από την αρχή του de bello gallico ότι η Γαλατία δεν είχε ένα ενιαίο έθνος με έναν αρχηγό. Επομένως, οι Γαλάτες δεν είχαν ποτέ έναν ενιαίο στρατό. Το γεγονός αυτό μαζί με το ότι οι γαλατικοί στρατοί ήταν ανοργάνωτοι και απειθάρχητοι σε σχέση με το ρωμαϊκό που ήταν άκρως επαγγελματικός μας κάνει να κατανοήσουμε καλύτερα τα αίτια της επιτυχίας του Καίσαρα. Ο Καίσαρ βέβαια δεν λέει πουθενά στο κείμενο, τουλάχιστον άμεσα, ότι νίκησε τους Γαλάτες επειδή δεν είχαν ισχυρό στρατό. Αυτό βέβαια συνδέεται με τον πολιτικό χαρακτήρα που έχει το έργο και τις σκοπιμότητες που εξυπηρετεί. Στο de bello gallico κάνουν την εμφάνιση τους και οι Γερμανοί. Συνορεύουν με τους Κέλτες μέσω του Ρήνου και με τους Ιταλούς μέσω των Άλπεων. Μεταξύ των κυριότερων φύλων είναι οι: Marcomani, Usipetes, Tencteri, Suebi, Sedusii και Nemetes. Από διάφορες αρχαίες πηγές πληροφορούμαστε για τα χαρακτηριστικά των γαλατικών λαών. Ο γεωγράφος Στράβων μας πληροφορεί ότι μιλούσαν μια βαριά και ηχηρή γλώσσα και περιορίζονται περισσότερο σε λακωνικές ομιλίες παρά αναλυτικές Στράβωνος, Γεωγραφικά 5.195. Επίσης, ο Στράβων τους αποκαλεί εγωιστές και πολύ έξυπνους και από την άλλη ο Διόδωρος Σικελιώτης τους αποκαλεί φιλάργυρους και μέθυσους Διόδωρου Σικελιώτη, 4.32 . Επίσης, οι ίδιοι συγγραφείς μας παρουσιάζουν τα γαλατικά φύλα ως φιλοπόλεμα, χωρίς φόβο για το θάνατο, πολλές φορές στην μάχη πηγαίνουν γυμνοί, ως άγριους και πρωτόγονους. O Καίσαρ γενικά κινείται σε ίδιο πλαίσιο περιγραφών και συμπληρώνει αυτές τις αναφορές με το μεγάλο ανάστημα που είχαν οι Γαλάτες. Στο βιβλίο ΙΙ ο Καίσαρ αναφέρει χαρακτηριστικά « … περιφρονείται το μικρό δικό μας σώμα σε σύγκριση με το δικό τους μεγάλο ανάστημα…» Caesar, de bello gallico 2.30 . Στο σημείο αυτό ένα γαλατικό φύλο περιφρονεί τους ρωμαίους για το μικρό ανάστημα τους ενώ κατασκεύαζαν ένα μεγάλο πύργο. Επίσης, πολλές φορές οι κεφαλές των νεκρών εχθρών για τους Γαλάτες ήταν μέσο επίδειξης και ισχύς σε ξένους λαούς. Χαρακτηριστικά ο Στράβων γράφει «Τὰς δὲ τῶν ἐνδόξων κεφαλὰς κερδοῦντες ἐπεδείκνυον τοῖς ξένοις» Διόδωρου Σικελιώτη, 4.29 / Στράβωνος, Γεωγραφικά 5.198 . Ο Καίσαρ μας πληροφορεί ότι η ντύνονταν ποικιλόχρωμα ή επίχρυσα και η πολεμική τους στολή αποτελείτο από κράνος κερασφόρου και έφερε ανάγλυφες παραστάσεις. Ο Καίσαρ στο βιβλίο Ι γράφει «… (ο Λαβιηνός) το αντιλήφθηκε από τα γαλατικά όπλα και τα διακριτικά τους γνωρίσματα, τους θυρεούς…» Caesar, de bello gallico I.22. Επιπλέον, οι Γαλάτες έφεραν χρυσούς ζωστήρες, δόρατα και κοντά σπαθιά. Ο Στράβων και ο Διόδωρος Σικελιώτης μας πληροφορούν ότι οι Γαλάτες είχαν βασιλιά και ετήσιο εκλεγμένο άρχοντα. Υπήρχε και ένας στρατηγός που ήταν υπεύθυνος για τον πόλεμο και αποφάσεις λαμβάνονται σε κοινά συμβούλια Στράβωνος, Γεωγραφικά 5.197/ Διόδωρου Σικελιώτη 4.31. Πράγματι, ο Καίσαρ στο de bello gallico εμφανίζει ένα πρόσωπο το οποίο ηγείτο σε κάθε μάχη από την μεριά των Γαλατών που μπορεί να ήταν ο στρατηγός ή ο Βασιλιάς. Επίσης, ο Καίσαρ μας πληροφορεί ότι οι Γαλάτες μπορούσαν εύκολα να αλλάξουν και να προδώσουν συμμάχους και γι’ αυτό τον λόγο δεν τους εμπιστεύονταν καθόλου. Στο βιβλίο IV ο Καίσαρ λέει χαρακτηριστικά «Μόλις ειδοποιήθηκε ο Καίσαρας γι’ αυτά τα γεγονότα, επειδή φοβήθηκε την αστάθεια των Γαλατών, γιατί είναι γρήγοροι στις αποφάσεις τους και επιθυμούν πολύ τις πολιτικές μεταβολές, σκέφτηκε ότι δεν έπρεπε τους εμπιστευτεί καθόλου». Ο Καίσαρ στο σημείο αυτό φοβάται μήπως οι Μενάπιοι συμμαχήσουν με τους Γερμανούς αν και ήταν μεταξύ τους αντίπαλοι και στη συνέχεια επιτεθούν στο ρωμαϊκό στρατό Caesar, de bello gallico 4.5 . Στο βιβλίο VI o Καίσαρ μας δίνει πολλές πληροφορίες για την κοινωνική δομή των Γαλατών. Οι Γαλάτες ήταν φυλετική και γεωργική κοινωνία, αντίθετα από τους άλλους κελτικούς λαούς. Ο απλός λαός ήταν σχεδόν δούλοι λέει ο Καίσαρ «Σε όλη την Γαλατία δύο μόνοι είναι οι τάξεις των ανθρώπων που υπολογίζονται και τιμώνται. Γιατί οι άνθρωποι του λαού θεωρούνται σχεδόν δούλοι, δεν τολμούν σε κανένα συμβούλιο… Caesar, de bello gallico 6.13 » Οι δύο ισχυρές τάξεις ήταν οι δρυΐδες και οι ιππείς. « οι πρώτοι ασχολούνται με τα θεία, φροντίζουν για τις δημόσιες θυσίες, ερμηνεύουν τα θρησκευτικά δόγματα… αποφασίζουν για όλες τις διαφορές δημόσιες και ιδιωτικές… Caesar, de bello gallico 6.13». Στην τάξη των δρυϊδών υπάρχει ένας αρχηγός και τον διαδέχεται κάποιος που συγκέντρωνε τις περισσότερους ψήφους μεταξύ της τάξης τους. Ο Καίσαρ συνεχίζει με την τάξη των ιππέων και αναφέρει «...όλοι παίρνουν μέρος στον πόλεμο και όσο ο καθένας από αυτούς είναι πιο επιφανής στο γένος και στα πλούτη, τόσο πιο πολλούς υποτελείς και υπηκόους έχει γύρω του. Αυτοί μόνο την διάκριση και τη δύναμη διαθέτουν Caesar, de bello gallico 6.15 » Στους Γαλάτες κυριαρχούσε ο ανιμισμός, καθώς απέδιδαν ανθρώπινα χαρακτηριστικά στα στοιχεία της φύσης γύρω τους, εξυψώνοντάς τα σε ημίθεους, όπως λίμνες, ποτάμια, βουνά, ακόμα και ζώα. Το ιερότερο ζώο τους ήταν το αγριογούρουνο, το οποίο εντοπίζεται ως σύμβολο σε γαλατικό στρατιωτικό εξοπλισμό, ενώ το κυνήγι του συμβολίζει την καταδίωξη του πνευματικού από το επίγειο. Ο Καίσαρ μας πληροφορεί ότι «Στο σύνολο του το Γαλλικό έθνος είναι πολύ αφοσιωμένο στις θρησκευτικές προλήψεις …από τους θεούς κυρίως τον Ερμή λατρεύουν …όλοι οι Γαλάτες λένε ότι κατάγονται από τον θεό Πλούτωνα… Caesar, de bello gallico 6.16-18 » Η Γαλατία τις παραμονές των γαλατικών πολέμων.1ος αιώνας π.Χ. Η παρουσία του ρωμαϊκού στρατού στο κείμενο Ο στρατός του Καίσαρα αποτελείτο από 15 λεγεώνες Η ρωμαϊκή λεγεώνα (από τη λατινική λέξη legio που σημαίνει "επιστράτευση", "στρατολόγηση", από το legere "επιλέγω") ήταν η μεγαλύτερη μονάδα μονάδα του ρωμαϊκού στρατού. Η λεγεώνα στελεχωνόταν ειδικά από Ρωμαίους πολίτες. Η λεγεώνα του Καίσαρα έχει από 4.000 ως 6.000 στρατιώτες. Δύο λεγεώνες και λίγο ιππικό αποτελούντο από 7.000 στρατιώτες Caesar, de bello gallico 5.49. Αριθμός που έχει μεγαλώσει καθώς στις προηγούμενες δεκαετίες η λεγεώνα αποτελούντο από 3.000 στρατιώτες και 300 ιππείς και αυξήθηκαν σε 5.000 στην εποχή του Μαρίου. Η λεγεώνα διαιρείτο σε κοόρτες (cohors) και κάθε κοόρτη σε σπείρες (manipulus) Caesar, de bello gallico 2.25 . Ο ρωμαϊκός στρατός εμφανίζεται στις μάχες πάντα γενναίος, δυνατός και με αντοχές σε κάθε αντιξοότητα που μπορεί να προκύψει. Ο Καίσαρ δίνει την εμφάνιση ενός οργανωμένου και πειθαρχημένου στρατού. Ο συγγραφέας δίνει αξία στα επιτεύγματα των απλών στρατιωτών, ελαχιστοποιώντας όμως τις συνεισφορές των αξιωματικών του. Δίνει την εικόνα ότι ο ρωμαϊκός στρατός είναι το δυνατό χέρι του ρωμαϊκού λαού, ο οποίος πειθαρχείται και δρα με ιδεώδη αλλά όλα κάτω από τις διαταγές του Καίσαρα. Ο στρατός πράγματι εκείνη την εποχή ήταν ένας δυνατός στρατό. Αλλά, στο de bello gallico κερδίζει τις μάχες γιατί είναι κάτω από τις διαταγές του Καίσαρα. Με άλλα λόγια, ο Καίσαρ δεν μειώνει την αξία του στρατού και την συνεισφορά του στις νίκες αλλά αυτό που κάνει είναι ότι συνδέει τη δύναμη και τις νίκες του ρωμαϊκού στρατού με το όνομά του. Την εποχή των εκστρατειών στη Γαλατία ο ρωμαϊκός στρατός ήταν εξ ολοκλήρου επαγγελματικός. Οι στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις 50 χρόνια πριν αναλάβει ο Καίσαρ δημιούργησαν έναν πειθαρχημένο στρατό από επαγγελματίες στρατιώτες. Στο de bello gallico ο Καίσαρ δεν το κρύβει αυτό αλλά η επιτυχία της εκστρατείας του δεν οφείλεται στο πολύ δυνατό στρατό αλλά στην στρατιωτική του ιδιοφυΐα που προβάλλει συνεχώς. Αυτό δεν μας κάνει καθόλου εντύπωση αν αναλογιστούμε ότι το έργο είναι μεν ιστορικό αλλά έχει βαθύτατο πολιτικό και προπαγανδιστικό χαρακτήρα. Θα ήταν παράλογο κάποιος να πιστέψει ότι η επιτυχία της εκστρατείας οφείλονταν μόνο σε έναν στρατηγό και όχι και στη συνεισφορά του στρατού. Επίσης, ο Καίσαρ πολλές φορές δίνει την εντύπωση ότι ο στρατός του δίνει μια εικόνα τρόμου, απειλής και εκδίκησης στους εχθρούς. Πράγματι, πολλές φορές στο έργο υπάρχει η τακτική οι εχθροί να βλέπουν τις μεγάλες δυνάμεις του ρωμαϊκού στρατού, τρέχουν να συνθηκολογήσουν με τον Καίσαρα. Χαρακτηριστικά στο βιβλίο ΙΙ αναφέρεται: «Όταν όμως είδαν ότι ο πύργος τιναζόταν και πλησίαζε στα τείχη, κατατρομαγμένοι από τον καινούργιο και ασυνήθιστο θέαμα έστειλαν στον Καίσαρα πρέσβεις για ειρήνη, οι οποίοι αφού μίλησαν ως εξής: δεν πίστευαν ότι οι Ρωμαίοι έκαναν πόλεμο χωρίς θεία βοήθεια, αφού αυτοί μπορούσαν να μετακινούν μηχανήματα τόσου ύψους με τόση ταχύτητα – δήλωσαν ότι παραδίδονται στην εξουσία τους μαζί με τα υπάρχοντα τους… Caesar, de bello gallico 2.31 » Δεν θα ήταν λάθος να υποθέσουμε ότι ορισμένες φορές ο Καίσαρ αποδίδει στους στρατιώτες τον ομηρικό ηρωϊκό κώδικά. Με αυτό τον τρόπο το de bello gallico μπορεί να επικοινωνεί σε έναν βαθμό με τα Ομηρικά έπη. Χαρακτηριστικά στο βιβλίο VI αναφέρεται: « Υπήρχαν σ’ αυτή τη λεγεώνα δύο πολύ γενναίοι άνδρες εκατόνταρχοι που κόντευαν να προβιβαστούν στους πρώτους βαθμούς, ο Τίτος Πούλλωνας και ο Λεύκιος Βορήνος. Αυτοί συνεχώς φιλονικούσαν μεταξύ τους ποίος να προηγείται από τους δύο και όλα τα χρόνια τσακώνονταν τους ποιος να προηγείται για τα αξιώματα… Τρυπιέται πέρα ως πέρα η ασπίδα του Πούλλωνα και το ακόντιο μπήγεται στο ζωστήρα του. Αυτό το χτύπημα μετακινεί από την θέση της την ξιφοθήκη και εμποδίζει το δεξί χέρι, καθώς προσπαθεί αυτός να τραβήξει το ξίφος, και καθώς εμποδίζεται τον περικυκλώνουν οι εχθροί. Για προστασία του τρέχει ο αντίπαλος του Βορήνος και τον βοηθάει στη δυσκολία του. Αμέσως όλο το πλήθος στρέφεται από τον Πούλλωνα εναντίον του Βορήνου, πιστεύουν ότι εκείνος σκοτώθηκε με το ακόντιο. Ο Βορήνος μάχεται σώμα με σώμα με το ξίφος και αφού σκότωσε έναν απωθεί λίγο τους άλλους ενώ επιτίθεται με αρκετά μεγάλη ορμή, πετάει σε μια τρύπα και πέφτει. Σ’ αυτόν με τη σειρά του, καθώς είναι περικυκλωμένος προσφέρει βοήθεια ο Πούλωνας και σώοι κι οι δύο, αφού σκότωσαν αρκετούς, γυρίζουν με πολύ μεγάλη δόξα μέσα στις οχυρώσεις. Έτσι η τύχη φέρθηκε στον καθένα και στην αντιζηλία την προσωπική και στη μάχη, ώστε ο ένας αντίπαλος να δώσει στον άλλον βοήθεια και σωτηρία και να μη μπορεί κανείς να διακρίνει ποιος από τους δύο φαινόταν από τον άλλο Caesar, de bello gallico 5.44» Ο Τίτος Πουλώνας και ο Λεύκιος Βορήνος ήταν δύο εκατόνταρχοι που είχαν προσωπικές διαφορές επειδή ήθελαν και οι δύο να ανέβουν στα αξιώματα. Όμως, σύμφωνα με το απόσπασμα αυτές οι προσωπικές διαφορές στο πεδίο της μάχης ξεχνιούνται. Όταν ο Πούλωνας στην στιγμή της μάχης βρίσκεται σε αδυναμία και κινδυνεύει η ζωή του, ο Βορήνος τρέχει και ουσιαστικά του σώζει την ζωή. Αντίστοιχα, όταν ο Βορήνος βρίσκεται στην ίδια θέση, τρέχει για αυτόν ο Πούλωνας. Βλέπουμε δηλαδή ότι οι ρωμαίοι στρατιώτες παρά τις προσωπικές διαφορές μπορεί να τους χωρίζουν, στο πεδίο της μάχης ξεχνιούνται όλα υπάρχει ένα κλίμα ομοψυχίας, συνεργασίας, αλληλεγγύης και υποστήριξης μεταξύ των στρατιωτών. Ένας στρατιώτης μπορεί να κινδυνεύσει για την ζωή του άλλου. Όλη αυτή η σκηνή θυμίζει σε έναν βαθμό το ενδιαφέρον που δείχνει για τον συμπολεμιστή του στο πεδίο της μάχης που αφηγείται ο ποιητής των Ομηρικών επών. Χαρακτηριστικό είναι το ενδιαφέρον που δείχνει ο Αχιλλέας για τον Πάτροκλο στην Ιλιάδα. Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι όταν ο Καίσαρ έγραφε τέτοιες σκηνές είχε στο μυαλό του τα Ομηρικά έπη αλλά σε ένα βαθμό παραπέμπουν στον Όμηρο. Η παρουσία του ρωμαϊκού λαού και του θεϊκού στοιχείο στο κείμενο Ο Καίσαρ από την αρχή του de bello gallico παρουσιάζεται ως εκπρόσωπος του ρωμαϊκού λαού. Εντούτοις, μερικές φορές ο Καίσαρ φαίνεται ότι ενεργεί και για τις προσωπικές του υποθέσεις. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι αυτό της τιμωρίας των Ελβετών για τον θάνατο του Λεύκιου Κάσσιου Caesar, de bello gallico 1.7 – 1.12 . Αυτό δείχνει ότι κείμενο συνδέεται με γεγονότα του παρελθόντος σε ορισμένες περιπτώσεις. Γενικά, όμως ο ρωμαϊκός λαός φαίνεται στο προσκήνιο και εμφανίζεται στις στιγμές που ευχαριστούσαν τον Καίσαρα για τις νικηφόρες μάχες που φέρνει στη Ρώμη. Συνήθως, εμφανίζεται στο τέλος του κάθε βιβλίου να κάνει εορτές προς τιμήν του Καίσαρα. Γνωρίζουμε ότι ο Καίσαρ ξεκίνησε την πολιτική του καριέρα ως ιερέας. Όμως, στο de bello gallico το θεϊκό στοιχείο είναι σχεδόν ανύπαρκτο. Υπάρχουν ελάχιστες έμμεσες αναφορές σε θεούς. Αυτό όμως δεν μπορεί να μας κάνει εντύπωση καθώς ο Καίσαρ σε καμία περίπτωση δεν θέλει να φανεί ότι η επιτυχία της εκστρατείας οφείλεται σε επέμβαση του θείου. Η απουσία του θεϊκού στοιχείου οφείλεται στον προπαγανδιστικό χαρακτήρα του έργου. Περιγραφή του στρατιωτικού στοιχείου και φυσικά εμπόδια Σε σχέση με άλλους ιστορικούς στο έργο του Καίσαρα εμφανίζονται στοιχεία του πολέμου (μηχανές, τείχη, στρατόπεδα, γέφυρες) σε πολύ μεγάλη κλίμακα. Η ακρίβεια και οι λεπτομέρειες οδήγησαν πολλούς να αναζητήσουν αυτά τα αντικείμενα. Το BBC έχει κάνει ολόκληρη εκπομπή και έρευνα στον ποταμό Ρήνο με βάση μια αναφορά στο βιβλίο VI χωρίς όμως να καταλήξει κάπου Caesar, de bello gallico 4.17 . Επίσης, έχουν γίνει αρχαιολογικές έρευνες σε έναν πύργο στη Μαλαισία Caesar, de bello gallico 2.9 και σε ένα γαλατικό τείχος Caesar, de bello gallico 7.23 αλλά έχουν συναντήσει μεικτά αποτελέσματα. Επίσης, πολλές φορές ο Καίσαρ προσπαθεί να εξηγήσει με μεγάλη λεπτομέρεια στο μη στρατιωτικό κοινό Caesar, de bello gallico 7.73 πράγματα που για έναν στρατιώτη ήταν αυτονόητα. Τέτοιου είδους περιγραφές τονίζουν την διαφοροποίηση του κοινού από το de bello gallico ταυτόχρονα όμως το φέρνει πιο κοντά σ’ αυτόν Κραυς σελ 165 . Ο Καίσαρ δίνει στο χώρο μια τρισδιάστατη μορφή με βουνά, βάλτη, δάση κτλ. Κάθε μέρος παρουσιάζει και ανάλογες δυσκολίες και χρειάζεται μελέτη του Καίσαρα για να ξεπεραστούν. Παρόλο αυτά λείπουν από την αφήγηση του υπερβολικές φυσικές καταστάσεις, όπως οι άνδρες να πέφτουν σε κινούμενη άμμο, επικές καταιγίδες κτλ., στοιχεία τα οποία συναντάμε στη ρωμαϊκή ιστοριογραφία ( π.χ. στον Τάκιτο και στον Τίτο Λίβιο). Σίγουρα όμως, τα φυσικά εμπόδια δεν εκλείπουν εντελώς αφού τα χρησιμοποιεί ο Καίσαρ για να ενισχύσει το καλό πορτρέτο του ίδιου και των στρατιωτών του. Έτσι, φυσικά εμπόδια όπως δασικά έλη, πέρασμα από ποτάμια, πέρασμα από χιόνι και από φυσικά αμυντικά όρια υπάρχουν συχνά στο έργο. Η παιδαγωγική χρήση του έργου Λόγω του απλού ύφους το de bello gallico χρησιμοποιείται στα σχολεία ως μια βάση για την εκμάθηση των λατινικών. Στην Ιταλία το έργο χρησιμοποιείται μεταξύ άλλων και για να προπαγανδίσουν το μεγαλείο της Ρώμης αφού συνεχώς επιδεικνύονται οι αρετές των Ρωμαίων. Μάλιστα, πρόσφατα πολλοί παιδαγωγοί κατηγορούν ότι το έργο αυτό δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για εκπαιδευτικούς σκοπούς καθώς ελλοχεύει στους μαθητές ρατσιστικές αντιδράσεις και δεν προϋποθέτει την ισότιμη διαπολιτισμική εκπαίδευση που απαιτεί η σύγχρονη εποχή. Επίλογος Αν ρωτούσαμε έναν λάτρη της λογοτεχνίας ή έναν κριτικό λογοτεχνίας για το de bello gallico του Καίσαρα, θα μας απαντούσε χωρίς πολύ σκέψη ότι είναι ένα βαρετό ιστορικό κείμενο. Σίγουρα, το de bello gallico δεν ένα από τα αριστουργήματα της λογοτεχνίας ή γενικά της ιστοριογραφίας. Σίγουρα, όμως αποτελεί, όπως είδαμε, μία από τις βασικές αρχαίες πηγές για κατανοήσουμε τον αρχαίο κόσμο και ειδικότερα τον ρωμαϊκό και τον γαλατικό. Μας προσφέρει ένα πλήθος πληροφοριών για τον γαλατικό κόσμο πριν τον εκρωμαϊσμό του, μια επιπλέον εικόνα για τον ρωμαϊκό στρατό και την τακτική του και σίγουρα μας προσφέρει μια λεπτομερειακή αφήγηση για τους γαλατικούς πολέμους που δεν έχουμε από καμία άλλη γραπτή πηγή. Μάλιστα, γραμμένη από τον πρωταγωνιστή της εκστρατείας τον Καίσαρα. Απεναντίας, το έργο δεν παύει να είναι ένα κείμενο που διακηρύσσει τα επιτεύγματα του Καίσαρα. Έργο με βαθύτατο προπαγανδιστικό χαρακτήρα κάνει το κείμενο να είναι ένα έργο με πολιτικό στόχο, αυτόν της εκλογής του Καίσαρα σε ύπατο. Το έργο δεν επικρίνεται μόνο από εμάς τους σύγχρονους μελετητές αλλά και από τον Κάτουλλο στα ποιήματα του. Ο Ασίνιος Πολλίων υπαινίχθηκε ότι ο Καίσαρ κάνει πολλές ψευδείς καταγραφές. Επομένως, θα λέγαμε ότι το de bello gallico έχει δυο όψεις. Από την μία μπορεί να αποτελέσει μια βασική γραπτή πηγή για την αρχαία ιστορία. Εντούτοις, από την άλλη πλευρά ο ιστορικός θα πρέπει να είναι σε θέση να βγάλει ασφαλή συμπεράσματα από ένα έργο σαφώς προπαγανδιστικό. Βιβλιογραφία Confora, L. (2005) Ιούλιος Καίσαρας, μετάφραση: Κασαπίδης Γ., εκδ. Σαββάλας, Αθήνα Griffin, M. (2009) A companion to Julius Caesar, εκδ. Wiley- Blackwell, Oxford Kenney, E. J. – Clausen, W. V. (2010) Ιστορία της λατινικής λογοτεχνίας, μετάφραση: Πίκουλα Θ., εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα Nesselrath, Η. (2003) Εισαγωγή στην αρχαιογνωσία – Ρώμη, μετάφραση: Αναστασίου Ι. [κ.α.], εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα Mackay, C. (2010) Αρχαία Ρώμη – στρατιωτική και πολιτική Ιστορία, μετάφραση: Ζαννή Δ., εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα Αντωνίου, Δ. (2012) Απομνημονεύματα για τον γαλατικό πόλεμο του Καίσαρα, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα Ταϊφάκου, Γ. (1973) Γαΐου Ιουλίου Καίσαρος Απομνημονεύματα περί του Γαλατικού Πολέμου, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα Χατζόπουλος, Δ. (2015) Ιστορία του ρωμαϊκού κράτους, εκδ. Ηρόδοτος, Αθήνα Αρχαίες Πηγές Caesar, de bello gallico Cicero, Brutus Suetonius, de vita Caesarum Διόδωρος Σικελιώτης Πλούταρχου, Καίσαρ Στράβωνος, Γεωγραφικά