Encounters, Interactions, and a Shared Cultural Sphere: The Assyrian Empire and the Syro-Hittite States of the Iron Age

Ömür Harmansah

The nature of the relationship between the Assyrian state and the Syro-Hittite states is often represented in the writings of archaeologists and ancient historians under the rubric of imperialism, Assyrian sovereignty, and the Syro-Hittite resistance, an unchanging formula largely based on center-periphery models. This structuralist model of fixed relationships is thus characterized as a firmly-set trajectory of power relations and a teleological narrative of conquest, ending without exception with the eventual and complete submission and subjugation of Syro-Hittite states to Assyrian military power. While Syro-Hittite states are represented as vulnerable and politically weak entities, the Assyrian state is referred as an “expansionistic imperial power” or “superior invading force”. Had they escaped direct Assyrian sovereignty, these peripheral communities were at least deemed “Assyrianizing” in their material culture. This a priori qualification of Syro-Hittite-Assyrian relationships as an imbalanced power distribution is an outcome of the preponderance of studies of Assyrian sovereignty with an obsession with the (cosmic) image of the sovereign in his visual and verbal manifestations. Secondly it is often assumed that the study of Assyrian imperialism has always operated through coercion and military violence. Alternative forms of engagement between the Neo-Assyrian state and the Syro-Hittite kingdoms such as diplomacy, political negotiation, trade, exchange of ideas, politics of settlement, land management, taxation or traveling craftsmen and circulation of technology and knowledge are much more rarely discussed. In this paper, I suggest that historical perspectives on the unchallenged Assyrian imperialism are often driven by the alluring, yet biased perspectives offered by the sumptuous, if not excessive corpus of Assyrian annalistic accounts, state sponsored texts, and imperial monuments. Therefore such perspectives prioritize short-term political histories of conquest and domination over other longer term and more horizontally distributed aspects of the past such as cultural practices, ecological histories, political landscapes, socialization, or material worlds. The historicist accounts of the Near Eastern past can be challenged and perhaps balanced by evidence offered by archaeological, material, and environmental research, which present alternative and often contrasting perspectives on these particular histories. Prioritizing textual evidence often leaves out the material flows, delicate negotiations of power, dynamics of trade and exchange and the politics of resource extraction. Attending to other forms of evidence allows us to reflect on the complexity of the relationships between Assyria and the Syro-Hittite states. In this article, I pay particular attention to such interactions and encounters that are other than military in nature, and give priority to material evidence that challenge standard imperialist narratives of Assyrian textual accounts.

Assurlular Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı The Assyrians Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus Assurlular Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı The Assyrians Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus Hazırlayanlar | Edited by Kemalettin Köroğlu – Selim Ferruh Adalı Assurlular Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı The Assyrians Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus Anadolu Uygarlıkları Serisi’nin yedinci kitabıdır. Bu seri Tüpraş - Yapı Kredi Yayınları işbirliği ile hazırlanmıştır. This is the seventh book in the Anatolian Civilizations Series. A co-publication of Tüpraş - Yapı Kredi Culture, Arts and Publishing. İçindekiler İBRAHİM YELMENOĞLU Contents Paylaşmak Biriktirmekten Büyüktür Sharing is Superior to Hoarding • VIII - IX Yapı Kredi Yayınları - 5174 ISBN 978-975-08-4305-1 Proje Koordinasyonu Project Coordination Nihat Tekdemir Hazırlayanlar Edited by Kemalettin Köroğlu, Selim Ferruh Adalı Editör Editor Nihat Tekdemir Redaksiyon Redaction Derya Önder, Merete Çakmak KEMALETTİN KÖROĞLU - Önsöz SELİM FERRUH ADALI Foreword • X - XV GİRİŞ INTRODUCTION KAREN RADNER The City of Aššur and the Kingdom of Assyria: Çeviriler Translations G. Bike Yazıcıoğlu, Azer Keskin, B. Nilgün Öz Grafik Tasarım Graphic Design Nahide Dikel, Arzu Yaraş Düzelti Proofreading Filiz Özkan Baskı Print Ofset Yapımevi Yahya Kemal Mah. Şair Sk. No: 4 Kağıthane / İstanbul Sertifika No: 12326 1. baskı: İstanbul, Temmuz 2018 1st Printing: Istanbul, July 2018 © Yap› Kredi Kültür Sanat Yay›nc›l›k Tica ret ve Sanayi A.Ş. 2018 Sertifika No Certificate No 12334 Bütün yayın hakları saklıdır. Kaynak gösterilerek tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced without prior written permission from the publisher. Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş. İstiklal Caddesi No: 161 Beyoğlu 34433 İstanbul Telefon: (0212) 252 47 00 Faks: (0212) 293 07 23 http://www.ykykultur.com.tr e-posta: ykykultur@ykykultur.com.tr İnternet satış adresi: http://alisveris.yapikredi.com.tr Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık PEN International Publishers Circle üyesidir. Assur Kenti ve Assur Krallığı Tarihine Genel Bakış Historical Overview • 2 ANADOLU’DA İLK ASSURLULAR THE FIRST ASSYRIANS IN ANATOLIA GOJKO BARJAMOVIC Tüccarlar ve Seyyahlar: Anadolu’da Assurlular (MÖ 2000-1600) Traders and Travelers: Assyrians in Anatolia (2000-1600 BC) • 26 ESKİ ASSUR DÖNEMİ TİCARET MERKEZLERİ TRADE CENTERS DURING THE OLD ASSYRIAN PERIOD FİKRİ KULAKOĞLU Kaniş Karumu: Eski Assur Ticaretinin Anadolu’daki Başkenti Karum Kaneš: The Capital City of Old Assyrian Trade in Anatolia • 56 ANDREAS SCHACHNER Assur Ticaret Kolonileri Çağı’ndaki Hattuş The City of Hattuš During the Old Assyrian Trade Colonies Period • 84 ORTA ASSUR KRALLIĞI VE ANADOLU THE MIDDLE ASSYRIAN KINGDOM AND ANATOLIA ANDREAS SCHACHNER Orta Assur Krallarının Anadolu’daki Çıkarları The Anatolian Interests of the Middle Assyrian Kings • 108 YENİ ASSUR KRALLIĞI THE NEO-ASSYRIAN KINGDOM KÖYLER VE KIRSAL YERLEŞMELER VILLAGES AND RURAL SETTLEMENTS TAMÁS DEZSŐ Assurluların Anadolu Seferleri Assyrian Campaigns to Anatolia • 128 KEMALETTİN KÖROĞLU JOHN MACGINNIS GÜLRİZ KOZBE Küçük ve Özgün Bir Yerleşim Anadolu’daki Yeni Assur Dönemi Stelleri ve Kaya Kabartmaları Kavuşan Höyük: A Small and Distinctive Neo-Assyrian Rock Reliefs and Stelae in Anatolia • 162 Site in the Countryside of the Assyrian Empire • 404 Anadolu’daki Çiviyazılı Orta ve Yeni Assur Metinleri HALİL TEKİN ÖMÜR HARMANŞAH Gölge Hasım: Urartu’nun Assur’la Ilişkisi A. TUBA ÖKSE Kilokki Tarlası (Kilokki Rabiseki), Kumru Tarlası (Zeviya Tivilki), Salat Tepe Karşılaşmalar, Etkileşimler ve Ortak Bir Kültürel Alan: (Kilokki Rabiseki), Kumru Tarlası (Zeviya Tivilki), Salat Tepe • 436 Neo-Assyrian Seasonal Villages in the Tigris Valley: Kilokki Tarlası Encounters, Interactions, and a Shared Cultural Sphere: The Assyrian Empire and the Syro-Hittite States of the Iron Age • 256 Yeni Assur Krallığı’nın Orta Anadolu’ya Ilgisi: Melid, Tabal, Frig ve Lidya Ilişkileri The Neo-Assyrian Kingdom’s Interest in Central Anatolia: Relations with Melid, Tabal, Phrygia and Lydia • 276 YIGAL BLOCH Anadolu’da Aramiler ve Yeni Assur-Arami Ilişkileri Arameans in Anatolia and Neo-Assyrian-Aramean Relations • 300 YENİ ASSUR DÖNEMİ EYALET MERKEZLERİ VE GARNİZONLARI PROVINCIAL CENTERS AND GARRISONS DURING THE NEO-ASSYRIAN PERIOD KEMALETTİN KÖROĞLU Üçtepe Üçtepe • 324 TIMOTHY MATNEY Ziyaret Tepe Ziyaret Tepe • 340 GÜLRİZ KOZBE Dicle Vadisi’nde Yeni Assur Dönemi Mevsimlik Köyler: The Shadow Antagonist: Urartu’s Relationship with Assyria • 230 Assur Imparatorluğu ve Demir Çağı Suriye-Hitit Devletleri SELİM FERRUH ADALI Hakemi Use: Yukarı Dicle Vadisi’nde Bir Yeni Assur Köy Yerleşimi Hakemi Use: A Neo-Assyrian Village Settlement in the Upper Tigris Valley • 420 Middle and Neo-Assyrian Cuneiform Texts from Anatolia • 208 PAUL ZIMANSKY Kavuşan Höyük: Assur Imparatorluğu’nun Taşrasında Sultantepe Höyüğü: Tüm Gizemini Koruyan Assur Şehri Sultantepe Mound: An Assyrian City Shrouded in Mystery • 352 ELİF DENEL - Yeni Assur Dönemi Tayinat TIMOTHY P. HARRISON Neo-Assyrian Tayinat • 364 STUART BLAYLOCK Tille Tille • 380 DİZİN INDEX • 453 Paylaşmak Biriktirmekten Büyüktür Anadolu MÖ 2. binyılın başlarında bazı küçük yerel devletler arasında paylaşılmıştı. Bu devletlerin zenginlikleri ve Anadolu platosunun jeopolitik, askeri ve ticari avantajları, bölgeyi bir cazibe merkezine dönüştürmüş, Mezopotamya’da hüküm süren Assurluların bir bölümünü kalıcı olarak yerleşmek üzere buraya çekmişti. Diplomasiyi, askeri gücü ve ticari bilgiyi bir araya getirerek uzak mesafe ticarette uzmanlaşan Assurlular, Anadolu’da Kayseri yakınlarındaki Kültepe gibi ticaret merkezleri kurarak, Assur Ticaret Kolonileri Çağı olarak adlandırılan yeni bir dönem başlatmışlardı. Assur ülkesinin ve Mezopotamya uygarlıklarının gelişiminde ihtiyaç duyulan taş, ahşap ve maden gibi hammadde kaynaklarının bölgede sınırlı oluşu, onları Anadolu ile ticarete yöneltmişti. Mezopotamya ve Anadolu arasında gidip gelen kervanlar, tarihin en eski uluslararası serbest pazarlarından birini oluşturmuş ve iki coğrafyayı yakın ilişki içine sokmuştu. Temelde maden ve tekstil ticareti üzerine kurulu değiş tokuş düzeni, Anadolu’nun yerel halkları ile Assurlular arasındaki kültür alışverişini artırmış, halkın yazıyla tanışmasını sağlayarak kadim topraklar hakkındaki ilk yazılı belgelerin oluşturulmasına zemin hazırlamıştır. Ele geçen çiviyazılı belgeler, Anadoluluların günlük ve sosyal yaşamına dair bilgilerle beraber, günümüzün ticari, iktisadi ve hukuki faaliyetleriyle kavramsal benzerlik taşıyan bilgileri de sunmaktadır. Bu bilgilerin yaklaşık 4000 yıl önce bu topraklarda hayata geçirilmiş olması, bereketli ve kadim Anadolu’nun kültürel ve tarihsel zenginliğini bir kez daha gözler önüne sermektedir. Elinizdeki kitap; MÖ 2. binyılda ilk uluslararası organize ticareti başlatan ve bütün günlük ve ticari faaliyetlerini tabletlere yazdıran tüccarlar ile sonraki binyılda sarp yamaçlara kabartmalarını yaptıran Assurlu kralların, başta Anadolu olmak üzere Yakındoğu coğrafyasında bıraktıkları izleri takip ediyor. Araştırmacıların uzun yıllar süren çalışmalar sonucunda elde ettikleri Assur Dönemi Anadolu kültür tarihine dair veriler, her biri alanında uzman bilim insanları tarafından kaleme alındı ve sizler ile paylaşıldı. Koç Topluluğu ve Tüpraş olarak bundan yedi yıl önce Anadolu Uygarlıkları Serisi’ne başlarken; enerjimizi tarihi, kültürel ve sanatsal alanlarda da sürdüreceğimize söz vermiştik. Hedefimiz değişmedi: “Kültür mirasımıza sahip çıkmak ve gelecek kuşaklara evrensel değerde kalıcı eserler bırakmak.” Anadolu Uygarlıkları Serisi’nin Urartu: Doğu’da Değişim, Frigler: Midas’ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde, Hititler: Bir Anadolu Uygarlığı, Pergamon: Anadolu’da Hellenistik Bir Başkent, Lukka’dan Lykia’ya: Sarpedon ve Aziz Nikolaos’un Ülkesi ve Persler: Anadolu’da Kudret ve Görkem’den sonraki yedinci kitabı olan Assurlular: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı ile binlerce yıl öncesinden günümüze kadar korunagelen ortak kültür hazinesinin bir diğer yapıtaşını okuyucularla buluşturuyoruz. Bu kez binlerce yıl boyunca çok sayıda medeniyete ev sahipliği yapan ve bu medeniyetlerden zengin izler taşıyan Anadolu’nun, bu kadim toprakların bir başka aktörünü tanıyacak; Assur tarihine yolculuğa çıkacağız. Söz gene bereketli Anadolu topraklarında. İbrahim Yelmenoğlu Genel Müdür Temmuz 2018 Sharing is Superior to Hoarding During the early 2nd millennium BC, a number of small, local states were established in Anatolia. The geopolitical, military, and commercial advantages of the Anatolian Plateau and the flourishing of these wealthy states had transformed the region into a center of attraction for societies inhabiting neighboring regions. Among those who were drawn to Anatolia was a group of people from the Mesopotamian kingdom of Assur, who permanently settled in Anatolia. The Assyrians developed an expertise in long-distance trade by marshaling the art of diplomacy, military prowess, and entrepreneurship. They established trade centers in Anatolian cities, like Kültepe near Kayseri, thus marking the beginning of a new era, known as the Assyrian Trade Colonies Period. The land of Assyria and Mesopotamia lacked the natural resources that were of crucial importance for the establishment of urban civilizations, such as stone, wood, and metals, which was what led them to build commercial relations with Anatolia. The trade caravans that weaved back and forth between Mesopotamia and Anatolia brought the two regions into a close relationship. This trade network was also one of the oldest examples of an international free market trade in history. This exchange system that pivoted on metals and textiles as its main commodities, intensified cultural relations between Assyrians and local populations of Anatolia. The introduction of the technology of writing to Anatolia in this period paved the way for the creation of the earliest historical documents in ancient Anatolia. Cuneiform texts discovered at excavations reveal information about the daily and social lives of Anatolian people, as well as the commercial, economic, and legal activities of the period, which exhibit a conceptual similarity to modern economy and law. That these practices were in place 4,000 years ago in this region, once again demonstrates the cultural and historical richness of the fertile and ancient land of Anatolia. From the merchants who established the first organized international trade system and recorded their daily and commercial activities in 2nd millennium BC, to the Assyrian kings who commissioned reliefs to be carved on steep rocky slopes in the following millennium, this book follows the traces left by the Assyrians in the Near East and especially in Anatolia. The accumulation of scholarly knowledge about Anatolian cultural history during the Assyrian Period resulting from long years of investigations are presented here by scholars who are experts in their respective fields of research. When we first initiated the Anatolian Civilizations Series seven years ago, as corporate representatives of Tüpraş and Koç Holding, we also made a commitment to pursue our focus on history, culture, and the arts. Our commitment to this objective has not changed: “To protect our cultural heritage and to leave a lasting legacy of universal value to future generations.” Following the previous volumes in the Anatolian Civilizations Series, Urartu: Transformation in the East, Phrygians: In the Land of Midas, In the Shadow of Monuments, Hittites: An Anatolian Empire, Pergamon: A Hellenistic Capital in Anatolia, From Lukka to Lycia: The Land of Sarpedon and St. Nicholas, and The Persians: Power and Glory in Anatolia, in this seventh book, The Assyrians: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus, we present the experts’ current knowledge about another foundational stone in our shared cultural heritage that has been preserved for thousands of years. This time, as we set out on a journey back in time through Assyrian history, we will meet another group of historical actors on the ancient land of Anatolia, that has preserved the rich culture left behind by the multiple civilizations it has hosted across the millennia. Without further ado, we shall let the rich land of Anatolia speak for itself… İbrahim Yelmenoğlu General Manager July 2018 VIII ASSURLULAR: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı THE ASSYRIANS: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus IX Önsöz Foreword Assur kenti ve adını bu kentten alan krallık, MÖ 2. binyılın başlarında Kuzey Irak’ta, Dicle Nehri kıyısında kurulmuş ve MÖ 7. yüzyılın sonlarına kadar yaklaşık 1400 yıl neredeyse kesintisiz biçimde varlığını sürdürmüştür. Assur kral listeleri, bazı belirsizlikler olmakla birlikte, önce 1000 yıldan uzun süre Assur’da (Kalat Şerkat) sonrasında ise Yeni Assur Dönemi boyunca sırasıyla; Kalhu (Nimrud), Dur-Şarrukin (Horsabad) ve Ninive (Koyuncuk) gibi başkentlerde hüküm süren kralların adlarını içermektedir. Assur bu yönüyle, Önasya’da yönetim biçimini ve bunlarla ilişkili temel kurumlarını en uzun süre devam ettiren devletlerden biridir. Mezopotamya’da MÖ 4. binyılda şekillenen, Sümerlerin ve Akkadların katkısıyla gelişen devlet modeli, uzun tarihsel süreç boyunca Assurluların katkısıyla olgunlaşmıştır. Assur devlet modelinde kral, tanrıların yeryüzündeki temsilcisiydi. Onlardan aldığı güçle ülkeyi yönetmekte, buna karşılık tapınakların bakımını üstlenmekte, bütün yazıtlarında tanrıları yüceltmekte, yaptırdığı kabartmalarda kendisini tanrılara ve sembollerine saygı gösterir biçimde resmettirmekteydi. Krallar, bütün başarılı işleri tanrıların rızasını kazanmak için yaptıklarını özenle vurgulamaktaydılar. Buna kendileri için inşa ettirdikleri görkemli saraylar, fethettiği ülkeler ve elde ettikleri ganimetler dahildi. Yeni Assur krallarını tanımlayan unvanlar, onların sınırsız yetkilerini tanrılardan aldıklarını vurgulayacak şekilde düzenlenmişti. Örneğin Nimrud Monoliti’nde II. Assurnasirpal’ın (MÖ 883-859) ilk beş yılını anlatan yıllıkların (annallar) giriş bölümünde ülkeye adını veren Tanrı Assur başta olmak üzere, önce önemli tanrıların adları sıralanmış, hemen arkasından kralı tanımlayan 80’in üzerinde unvan uzun bir liste halinde verilmiştir. Bu unvanlardan bir bölümü, “Savaş Tanrısı Ninurta’nın atadığı”, “Tanrı Assur ve Şamaş’ın desteğiyle her zaman adil davranan”, “büyük tanrıları için sunular sağlayan”, “ülkenin tapınaklarındaki ayinlerin yönetimini emanet ettikleri meşru prens” gibi kralın tanrılar tarafından seçilmiş ve başrahip olarak tanrılar adına ülkeyi yöneten kişi olduğuna işaret etmektedir. Bir bölümü ise “şehirlerin ve tüm yaylaların fatihi”, “ihtişamla taçlandırılmış”, “savaşta korkusuz”, “büyük tanrıların yıkıcı silahı”, “yüce ve acımasız kahraman”, “baş çoban”, “krallar kralı”, “dört bir yanın krallarının her birinden daha ihtişamlı” örneklerindeki gibi kralın pozisyonunu ve egemenlik alanını tanrılara yaklaştıran biçimde güçlü göstermektedir. Bu unvanlar Assur tarihi boyunca hem sayıca artmış hem içerik bakımından zenginleşmiştir. Assur ülkesinin kalbi, başkentin en yüksek bölümünde, ayrı surlarla korunan sitadel içindeki saraydı. Assur kralları, Assur tarihi boyunca sırasıyla Assur, Kalhu, DurŞarrukin ve Ninive’de görkemli saraylar yaptırmışlardı. Yeni Assur Dönemi’nde inşa edilen geniş avlulu saraylar, taht odası, harem bölümü, hadım görevlileri, botanik bahçesi ve kabartmalarıyla belli bir plan anlayışına sahipti. MÖ 9. yüzyıl ile MÖ 7. yüzyılın sonu arasında, bütün eyaletlerde aynı planda biraz daha küçük saraylar inşa edildi. Yeni Assur Krallığı’nın köklü Mezopotamya uygarlıklarından aldığı birikimle oluşturduğu bu model, krallık anlayışı ve saray planı, birimleriyle birlikte Önasya’da Assur sonrasındaki bütün krallıklar ve imparatorluklar tarafından benimsenmiş ve birçok yönüyle taklit edilmiş gözükmektedir. Assur Krallığı, MÖ 2. binyılın başlarından itibaren Anadolu ile yakından ilgilenmiştir. Mezopotamya’daki bölgesel krallıklar arasında Assur’un öne çıkmasında Assur The city of Aššur, and the kingdom with its name derived from this city, were established by the early 2nd millennium BC along the bank of the Tigris River in northern Iraq, and continued their existence almost uninterrupted for about 1,400 years until the end of the 7th century BC. Assyrian king lists provide a chronology of kings with their capital cities. Despite some uncertainties, the sequence begins with the names of kings who reigned at the city of Aššur (Qal‘at Sherqat) for more than 1,000 years and continues in chronological order with the kings who resided in the capital cities of the Neo-Assyrian Period, namely Kalhu (Nimrud), Dur-Šarruken (Khorsabad) and Nineveh (Koyunjuk). In this regard, among all states known in ancient Near Eastern history, the Assyrian Kingdom has maintained its political regime and its institutions of government for the longest time. The political model of governance that had begun to take shape in Mesopotamia during the 4th millennium BC in the lands of Sumer and Akkad matured under Assyrian rule throughout a long historical process of political development. In the Assyrian political model, the king was the gods’ representative on earth. The king reigned over the country with the might bestowed upon him by the gods, and in return he paid his dues by taking care of the temples, glorifying the gods in all his inscriptions, and portraying himself in adoration of the gods and their symbols in monumental reliefs. Assyrian kings also diligently emphasized that they carried out all their feats in order to earn the favor of the gods. Included among these achievements were the magnificent palaces they built for themselves, the countries they conquered, and the spoils they acquired. The titles used by Neo-Assyrian kings were intended to emphasize and communicate that the kings’ unlimited authority came from the gods. For example, in the Nimrud Monolith, the introduction to king Assurnasirpal II’s (883-859 BC) first five-year annals opens with the names of the main deities, starting with the kingdom’s namesake god Assur, and is followed by a long list of over 80 titles borne by the king. Some of these titles, such as “designate of the warrior god Ninurta,” “the king who has always acted justly with the support of Assur and the god Šamaš,” “provider of offerings for the great gods,” “legitimate prince to whom is perpetually entrusted the proper administration of the rites of the temples of his land,” served to declare that the king was chosen by the gods and that he ruled the country as the high priest in the name of the gods. Other titles on the other hand, such as “conqueror of cities and the entire highlands,” “crowned with splendor,” “fearless in battle,” “destructive weapon of the great gods,” “lofty (and) merciless hero,” “chief herdsman,” “the king of kings,” and “more marvelous than the kings of the four quarters,” conveyed that the king’s status and his sovereignty in the universe approximated that of the gods. Over the course of Assyrian imperial history, more royal titles with diverse meanings were added to the lists of titles that qualified kings. The heart of the Assyrian Kingdom was the royal palace in the fortified citadel, located in the highest sector of the capital city. Assyrian kings continued to build magnificent palaces throughout Assyrian history, first at Assur, and later at Kalhu, Dur-Šarruken, and Nineveh. The Neo-Assyrian Period palaces with large courtyards and hallways decorated with reliefs were built according to a predetermined architectural plan and included sections designated for the throne room, the harem, the eunuchs’ quarters, and a botanical garden. During the period between the 9th century and late 7th century BC, the same architectural plan was employed in the smaller palaces built in all the provincial capitals. The model of royal sovereignty and its associated institutions of governance and palace architecture, de- X ASSURLULAR: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı THE ASSYRIANS: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus XI FOREWORD ÖNSÖZ Ticaret Kolonileri Çağı olarak adlandırılan süreçte Anadolu ile yapılan ticaretin önemli bir payı olduğu anlaşılmaktadır. Kuzey Irak’taki Assur ile Kayseri yakınındaki Kaniş (Kültepe) başta olmak üzere birçok kent arasında gidip gelen kervanlar, tarihin en eski uluslararası serbest pazarlarından birini oluşturmuş ve iki coğrafyayı yakın ilişki içine sokmuştu. Gerçekte Anadolu ile Mezopotamya arasındaki ticari ilişkilerin kökeni tarihöncesine kadar gitmektedir. Anadolu’nun zenginlikleri önce tüccarlar tarafından keşfedilmiş gözükmektedir. Tüccarların ardından Orta Assur Dönemi’nde güçlü Assur kralları, kaynaklara erişmek için bu kez doğrudan ordularıyla Anadolu’ya seferler düzenlemeye başlamışlardır. Ancak Mezopotamya coğrafyasına uygun donanıma sahip ordular için kuzeyde Anadolu’yla sınır çizen Toroslar’ı aşmak oldukça zordu. Bu nedenle Assur orduları Orta Anadolu ve Doğu Anadolu’da kalıcı başarılar elde edememiştir. Yeni Assur Krallığı, MÖ 9. yüzyıldan itibaren güneyde Basra Körfezi, kuzeyde Toroslar, doğuda Zagros Dağları ve batıda Doğu Akdeniz kıyıları ile kısa bir süre Mısır’ı egemenliği altına almıştır. Bu süreçte Güneydoğu Anadolu’da ve Çukurova bölgesinde Assur eyaletleri oluşturulmuş, Mezopotamya’da gelişen mimari ve sanatsal birçok maddi kültür unsuru buralara taşınmıştır. Toroslar’ın kuzeyinde Yeni Assur Krallığı’nın çağdaşı olan Urartu, yazı başta olmak üzere devlet modeli ve kentleşme gibi alanlarda doğrudan Assur’dan uyarlamalar yapmıştı. Geç Hitit ve özellikle Arami krallıklarının Assur’la ilişkileri ise daha karmaşıktır. Assur, bu krallıkların bünyesinde yaşayan ve bir bölümü yarı göçebe olan grupları, uzun ve sancılı ilişkiler sonrasında kültürel birikimleriyle birlikte kendi bünyesine katmıştır. Assurlular: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı kitabı, Assur Krallığı’nın uzun tarihi boyunca Anadolu’daki faaliyetlerini, yerel krallıklar ve toplumlarla ilişkilerini çok yönlü ele almak ve değerlendirmek amacıyla hazırlandı. Anadolu Uygarlıkları serisinin ilk kitabı olan Urartu: Doğu’da Değişim / Transformation in the East (ed. K. Köroğlu, E. Konyar) 2011’de yayımlandığında, Anadolu ile 1400 yıla yakın farklı şekillerde ilişki kurmuş Assurlularla ilgili bir kitabın da bu seriye dahil edilmesinin Anadolu uygarlıklarını daha iyi anlayabilmek bakımından yararlı olacağını düşünmüştük. Geçen uzun sürede Anadolu’nun birçok yerinde devam eden kazı ve yüzey araştırmalarında Assur’la bağlantılı pek çok yeni keşif yapıldı. Özellikle inşası devam eden Ilısu Barajı’nın etkileyeceği Yukarı Dicle bölgesinde, Yeni Assur Krallığı’nın oluşturduğu yönetim modelinin ürünü oldukları anlaşılan garnizon ve köylerde yapılan arkeolojik kazılarda zengin buluntular ortaya çıkarıldı. Güneydoğu Anadolu ve çevresindeki yüzey araştırmaları, Assur etkilerinin sınırlarını ve boyutlarını tartışabileceğimiz veriler sağladı. Bütün bu çalışmaların özgün sonuçları ilk kez elinizdeki kitapta bir araya getirilmektedir. Yöntem Türkçe ve İngilizce olarak iki dilli hazırlanan Assurlular, birbiriyle ilişkili konuların kronolojik sırayla aynı başlık altında verildiği bölümlerden oluşmaktadır. Assur tarihini ana hatlarıyla tanımlayan girişin ardından, sırasıyla Eski, Orta ve Yeni Assur dönemlerine ilişkin bölümler gelmektedir. Eski Assur Dönemi’nde ticaret ve ticaret merkezleri, Orta Assur Dönemi’nde göçler ve Güneydoğu Anadolu’daki siyasi egemenlik süreci tartışılmaktadır. Kitabın büyük bölümünü oluşturan Yeni Assur Dönemi, Anadolu’yla ilişkili sefer kayıtları, Güneydoğu Anadolu’daki steller, kabartmalar ve çiviyazılı arşivler; Assur-Urartu, Assur-Geç Hitit, Assur-Orta Anadolu ve Assur-Arami ilişkileri gibi başlıklardan oluşmaktadır. Son iki bölümde ise Assurluların doğrudan inşa ettiği veya kültürel etkilerinin taşındığı Anadolu’daki merkezler, garnizonlar/eyalet merkezleri ve köyler/kırsal yerleşmeler gibi başlıklar altında sunulmaktadır. İki dilli akademik yayınlarda karşılaşılan en büyük zorluklardan biri, ortak bir yazım dili/terminoloji oluşturmaktır. Assur Dönemi’nde kullanılan birçok ismin ve terimin ne yazık ki Türkçede ve Batı dillerinde ortak ve standart bir yazılış biçimi yoktur. XII ASSURLULAR: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı veloped by the Neo-Assyrian Kingdom which built upon the experiences and traditions of deep-rooted Mesopotamian civilizations, were adopted and imitated in multiple ways by all kingdoms and empires which followed Assyria in the Near East. Since the early 2nd millennium BC, the Assyrian Kingdom always maintained close relations with Anatolia. The city Assur’s mercantile relations with Anatolia during the period, known as the Old Assyrian Colonies Period, seems to have played an important role in Assur’s subsequent rise to power, allowing it to surpass its contemporary peers in Mesopotamia. Caravan trade between mercantile urban centers, and particularly Assur in northern Iraq and Kaneš (Kültepe) in the Kayseri Province, brought these regions into close communication. This mercantile system was also one of the oldest known examples of an international free market trade in history. In fact, the origins of commercial relations between Anatolia and Mesopotamia date back to the prehistoric periods. Seemingly, it was the merchants who first recognized the value of Anatolia’s rich natural resources. During the period that followed this entrepreneurial initiative, the powerful kings of the Middle Assyrian Period sought to gain direct control over Anatolian resources by organizing military expeditions. However, crossing the Taurus range that bordered Anatolian territories in the north was quite difficult for the Assyrian armies that were equipped for battle in Mesopotamian lowlands. For this reason, the Assyrian armies were never able to attain a permanent presence in Central and Eastern Anatolia. From the 9th century BC onwards, the Neo-Assyrian Kingdom ruled over a vast territory extending from the Persian Gulf in the south to the Taurus Mountains in the north, and from the Zagros Mountains in the east to the eastern Mediterranean coast in the west, even expanding into Egypt for a brief period. During this process, Assyrian provinces were established in Southeast Anatolia and Cilicia, and many architectural elements and material culture styles that had originally developed in Mesopotamia were introduced into these regions. The Kingdom of Urartu that reigned in the highlands north of the Taurus Mountains during the Neo-Assyrian Period directly adopted certain elements of Assyrian culture, such as writing, urban models, and forms of governance. Assyria’s relations with the Late Hittite and especially the Aramaic kingdoms were more complex. Assyria incorporated some of the ethnic groups, and especially the semi-nomadic tribes, who were among the subject populations of these small kingdoms, through a long and strained period of relations, which also resulted in the integration of the heritage and culture of these groups and populations. In preparing this current volume The Assyrians: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus for publication, our objective has been to examine and evaluate the Assyrians’ multi-faceted relations, throughout its long history, with the local kingdoms and societies of Anatolia. It was in 2011, when the first volume in the Anatolian Civilizations Series, Urartu: Doğu’da Değişim / Transformation in the East (ed. K. Köroğlu, E. Konyar), was published, that we had first envisioned publishing such a comprehensive volume on the Assyrians in this series would be very beneficial for a better understanding of Anatolian civilizations. After all, Assyria had been interacting with Anatolia in various ways for 1,400 years. In the years that followed the first conception of this book, many new discoveries relating to the Assyrians were made at excavations and surveys in various regions of Anatolia. Particularly in the areas to be affected by the ongoing construction of Ilısu Dam along the Upper Tigris, archaeological salvage excavations revealed a plethora of evidence at garrison and village settlements, which were the products of the administrative model established by the NeoAssyrian Kingdom. Regional surveys in Southeast Anatolia and neighboring regions provided ample evidence for us to begin discussing the extent and the boundaries of Assyrian influence in the region. This book brings the original results of all these research projects together in a single monograph for the first time. Methodology The bilingual Turkish – English volume The Assyrians consists of chronologically ordered sections that bring together chapters on related topics. An overview of Assyrian history presented in the introduction is followed by sections on the Old, Middle, and Neo-Assyrian THE ASSYRIANS: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus XIII FOREWORD ÖNSÖZ Bu nedenle doğabilecek karışıklığı önlemek için metinlerin İngilizcesinde, yazarların kullandığı bilimsel özel karakterlere sahip formlar geçerli kabul edildi. Türkçe çevirilerde ise yaygın okur kitlesinin anlayabilmesi amacıyla mümkün olduğu kadar Türkçe söyleniş biçimleri tercih edildi. Bu düzenlemede birçok istisna bulunmaktadır. İsmin Türkçede yaygın biçimde kullanılan ve yerleşmiş gibi gözüken formu varsa bu yazılış kullanıldı. Eğer yoksa özgün ses değerine yakın yalın biçimi esas alındı. İçinde “ḫ” harfi bulunan isimler karışıklığa yol açmamak için “kh” yerine “h” ile çevrildi. Benzer bir durum “š” harfi için de geçerlidir. Aššur/Assur örneğinde görüldüğü gibi yerleşmiş bir isim söz konusu olduğunda “s” harfi, aksi söz konusu olduğunda aynı harf için “ş” kullanıldı. Assurlular kitabında birkaç bölümde kullandığımız ayrıntılı harita, Urartu kitabında yayımlanan ilk versiyonun geliştirilmesiyle ortaya çıktı. Burada Yeni Assur Krallığı’nın/ İmparatorluğu’nun ve çağdaşlarının Anadolu’da oluşturduğu çokkültürlü yapıyı analitik bir biçimde vermeye çalıştık. Bunun için genç meslektaşlarımız Dr. Harun Danışmaz ve Armağan Tan’a (MA) teşekkür borçluyuz. Teşekkürler Anadolu Uygarlıkları serisi içinde bu kitabın yayımlanmasına olanak tanıyan TÜPRAŞ ve Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık başta olmak üzere; dizi editörü Nihat Tekdemir’e, redaksiyon için Derya Önder ve Merete Çakmak’a; düzelti okuması için Filiz Özkan’a, grafik ve tasarım çalışmaları için Nahide Dikel ve Arzu Yaraş’a; çeviriler için Azer Keskin, B. Nilgün Öz ve G. Bike Yazıcıoğlu’na, özellikle referansların standart hale getirilmesindeki katkıları için Miklós Kerekes’e ve son olarak bu kitabı hazırlama önerisini 2014 yılında bize ileten Şennur Şentürk’e teşekkür ederiz. Güneydoğu Anadolu’daki Assur kaya kabartmaları ve müzelerdeki stellerin fotoğraflarını kullanmamıza izin veren başta Kültür Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü olmak üzere Anadolu Medeniyetleri, Adana, Kahramanmaraş, Gaziantep, Antakya, Şanlıurfa ve Diyarbakır müzeleri ile British Museum ve Vorderasiatisches Museum’a teşekkür borçluyuz. Kemalettin Köroğlu Selim Ferruh Adalı Periods. While the thematic focus of the section on the Old Assyrian Period is trade and trade centers, the two major themes of discussion for the Middle Assyrian Period are the establishment of political dominance in Southeast Anatolia and migrations. The largest section of the book is dedicated to the Neo-Assyrian Period, in which individual chapters examine various subjects, such as historical accounts of expeditions to Anatolia; stelae, reliefs, and cuneiform archives in Southeastern Anatolia; and Assyrians’ relations with neighboring regions and polities, namely Urartu, Neo-Hittite Kingdoms, Central Anatolia, and the Aramaeans. The last two sections present archaeological sites in Anatolia grouped under different categories such as garrisons / provincial centers and villages / rural settlements, where excavations have revealed either settlements directly built by the Assyrians or Assyrian cultural influences. The establishment of standards for transcription and terminology is undoubtedly one of the most challenging tasks in preparing a bilingual academic publication. Unfortunately, there are no standard transcriptions in Turkish or modern European languages for many of the proper names and terms used in the Assyrian Period. Accordingly, for the sake of consistency and to avoid confusion, special phonetic characters used by scholars in the transcription of proper names and terms were maintained in the English text. In the case of Turkish translations, proper names were transcribed as close as possible to the Turkish pronunciation of these words for the sake of legibility for common readership. There are many exceptions to this general rule. In the cases where a well-established and commonly used form already existed for the Turkish transcription of a particular proper noun, this form was preferred. In the case of proper nouns for which a common usage did not exist, transcription abided by the absolute phonetic value of the words. In transcribing names that contain the sound “ḫ,” “h” was preferred instead of “kh” to avoid inconsistencies. Likewise, in transcribing nouns that contain the character “š,” exceptions were made. As in the example of Aššur / Assur, the letter “s” was preferred in the case of proper nouns that have a well-established common usage, while the Turkish letter “ş” was used for “š” in the case of proper nouns that are not widely known. The detailed map used in several sections of The Assyrians was developed from its earlier version published in the first book of this series, Urartu. In preparing this map, we intended to display the multi-cultural structure of the Neo-Assyrian Kingdom/Empire and its contemporaries in Anatolia in an analytical framework. We are grateful to our young colleagues Dr. Harun Danışmaz and Armağan Tan (M.A.) for perfecting this map. Acknowledgements We would like to extend our gratitude to TÜPRAŞ and Yapı Kredi Culture, Art and Publishing for making the publication of this book in the Anatolian Civilizations Series possible. We thank our series editor, Nihat Tekdemir, and all individuals who have contributed to the preparation of this volume: Derya Önder and Merete Çakmak for redaction, Filiz Özkan for proofreading, Nahide Dikel and Arzu Yaraş for graphic design, Azer Keskin, B. Nilgün Öz, and G. Bike Yazıcıoğlu for translations, Miklós Kerekes especially for organizing and standardizing the bibliographic references, and last but not least, Şennur Şentürk for extending us the invitation to prepare this book for publication in 2014. We thank all institutions that have granted us permission to publish photographs of Assyrian rock reliefs in Southeast Anatolia and Assyrian stelae in museums, namely the Ministry of Culture, the General Directorate for Cultural Heritage and Museums; the Museum of Anatolian Civilizations in Ankara; Adana, Kahramanmaraş, Gaziantep, Antakya, Şanlıurfa, and Diyarbakır Museums; British Museum, and Vorderasiatisches Museum in Berlin. Kemalettin Köroğlu Selim Ferruh Adalı XIV ASSURLULAR: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı THE ASSYRIANS: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus XV Karşılaşmalar, Etkileşimler ve Ortak Bir Kültürel Alan: Assur Imparatorluğu ve Demir Çağı Suriye-Hitit Devletleri Encounters, Interactions, and a Shared Cultural Sphere: The Assyrian Empire and the Syro-Hittite States of the Iron Age ÖMÜR HARMANŞAH* Emperyalizm, Assur Egemenliği ve Suriye-Hitit Sınırları Assur Devleti ile Suriye-Hitit devletleri arasındaki ilişkilerin niteliği arkeolog ve Eskiçağ tarihçilerinin yazılarında büyük oranda merkez-çevre modellerine dayanan değişmeyen bir formül olan emperyalizm, Assur egemenliği ve Suriye-Hitit direnişi başlığı altında temsil edilir. Böylece bu yapısalcı sabit ilişkiler modeli, neticede Suriye-Hitit devletlerinin zaptıyla ve Assur askeri gücüne istisnasız ve tam olarak boyun eğmesiyle sona eren yerleşik güç ilişkilerinin seyri ve teleolojik bir fetih anlatısı olarak nitelenir.1 Suriye-Hitit devletleri savunmasız ve siyasi açıdan güçsüz oluşumlar şeklinde temsil edilirken, Assur Devleti’nden “yayılmacı bir emperyal güç” veya “üstün istilacı kuvvet” (Dodd 2013: 59) olarak söz edilir. Bu bölgede yaşayan topluluklar doğrudan Assur egemenliğine girmekten kaçabilmişlerse bile, en azından materyal kültürleri açısından “Assurlulaşmış” addedilirler. Suriye-Hitit-Assur ilişkilerinin dengesiz bir güç dağılımı olarak a priori (öncesinden) nitelendirilmesi, egemenin görsel ve sözel tezahürlerinin (kozmik) imgesine takıntılı ve Assur egemenliğini sorgulamadan nakleden çalışmalarının çoğunlukta olmasının bir sonucudur (örn. bkz. Radner 2000; Hill, Jones, Morales (ed.) 2013). İkinci olarak, çalışmalarda genellikle Assur emperyalizminin her zaman baskıyla ve askeri şiddetle işlediği varsayılır.2 Yeni * The University of Illinois at Chicago omur@uic.edu 256 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 256 Imperialism, Assyrian sovereignty, and the Syro-Hittite margins The nature of the relationship between the Assyrian state and the Syro-Hittite states is often represented in the writings of archaeologists and ancient historians under the rubric of imperialism, Assyrian sovereignty, and the Syro-Hittite resistance, an unchanging formula largely based on center-periphery models. This structuralist model of fixed relationships is thus characterized as a firmly-set trajectory of power relations and a teleological narrative of conquest, ending without exception with the eventual and complete submission and subjugation of Syro-Hittite states to Assyrian military power.1 While Syro-Hittite states are represented as vulnerable and politically weak entities, the Assyrian state is referred as an “expansionistic imperial power” or “superior invading force” (Dodd 2013: 59). Had they escaped direct Assyrian sovereignty, these peripheral communities were at least deemed “Assyrianizing” in their material culture. This a priori qualification of Syro-Hittite-Assyrian relationships as an imbalanced power distribution is an outcome of the preponderance of studies of Assyrian sovereignty with an obsession with the (cosmic) image of the sovereign in his visual and verbal manifestations (see e.g. Radner 2000; Hill, Jones, Morales (eds.) 2013). Secondly it is often assumed that the study of Assyrian imperialism has always operated through coercion and military violence.2 Alternative forms of engagement between the Neo-Assyrian state and the Syro-Hittite kingdoms such as diplomacy, political negotiation, trade, exchange of ideas, politics of settlement, land man- ASSURLULAR: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı 12/07/18 21:07 ENCOUNTERS, INTERACTIONS, AND A SHARED CULTURAL SPHERE: THE ASSYRIAN EMPIRE AND THE SYRO-HITTITE STATES OF THE IRON AGE agement, taxation or traveling craftsmen and circulation of technology and knowledge are much more rarely discussed.3 Adam Smith recently critiqued the limits of such scholarship for not engaging with politics “as an historical negotiation over the logics of authorization and subjection” (Smith 2011: 416). Smith defined sovereignty as “not a substantive quality to be possessed but rather a condition of political interactions, embedded in the ‘actuality of relations’ … constituted in a vast array of places and things that mediate practices of authorization and subjection” (Smith 2011: 416). Engaging with the politics of sovereignty therefore requires not being obsessed by the sublimated image and verbal statements of the ruler but by engaging with the political ecology of power relationships distributed across contested and negotiated landscapes, economies, material practices and everyday life. Politics of sovereignty also calls for a critical understanding of social representation and overcoding of historical events with an overlay of the sovereign rhetoric. Therefore, it demands a study of the political discourse not as an index of reality but as a fiction of power relationships. In this paper, I suggest that historical perspectives on the unchallenged Assyrian imperialism are often driven by the alluring, yet biased perspectives offered by the sumptuous, if not excessive corpus of Assyrian annalistic accounts, state sponsored texts, and imperial monuments. Therefore such perspectives prioritize short-term political histories of conquest and domination over other longer term and more horizontally distributed aspects of the past such as cultural practices, ecological histories, political landscapes, socialization, or material worlds.4 The historicist accounts of the Near Eastern past can be challenged and perhaps balanced by evidence offered by archaeological, material, and environmental research, which present alternative and often contrasting perspectives on these particular histories. We must admit after all that not all Assyrian history can be reduced to gruesome warfare and coercion, while not all East-West interactions in the Syro-Mesopotamian Iron Age amount to the subjugation of the unfortunate Syro-Hittite states, who always end up succumbing to imperialism of the perpetual Assyrian expansion in the stories repeatedly told of this particular episode in history. 5 We don’t always have to prioritize textual evidence, which often leaves out the material flows, delicate negotiations of power, dynamics of trade and exchange and the politics of resource extraction. Attending to other forms of evidence allows us to reflect on the complexity of the relationships between Assyria and the Syro-Hittite states. In this article, I pay particular attention to such interactions and encounters that are other than military in nature, and give priority to material evidence that challenge standard imperialist narratives of Assyrian textual accounts. The Moving Land(s) of Hatti: Syro-Hittites and the Assyrian Imagination of Landscape The political geography of Northern Syro-Mesopotamia and Anatolia in the Iron Age was shaped by Assur Devleti’yle Suriye-Hitit krallıkları arasındaki diplomasi, siyasi görüşmeler, ticaret, fikir alışverişi, iskân siyaseti, toprak idaresi, vergilendirme veya gezgin zanaatkârlar, teknoloji ve bilgi dolaşımı gibi alternatif ilişkilenme biçimleri çok daha az tartışılmaktadır.3 Adam Smith son zamanlarda “yetkilendirme ve tabi kılmanın mantığı üzerine tarihsel bir müzakere olarak” (Smith 2011: 416) siyasetle ilişki kurmamaları dolayısıyla bu tür çalışmaların kısıtlılıklarını eleştirmiştir. Smith egemenliği “sahip olunan asli bir nitelik olarak değil, yetkilendirme ve tabi kılma pratiklerine vasıta olan engin çeşitlilikte yerlerden ve şeylerden oluşan ‘ilişkilerin gerçekliğinde’ yerleşik bir siyasal etkileşimler durumu” (Smith 2011: 416) olarak tanımlamıştır. Dolayısıyla egemenlik siyasetini çalışmak ve anlamak hükümdarın yüceltilmiş imgesi ve sözel ifadelerine takıntılı olmayı değil, çekişmeli ve müzakere edilen peyzajlar, ekonomiler, materyal pratikler ve gündelik yaşamın tamamına dağılmış güç ilişkilerinin siyasi ekolojisini analiz edip bunlarla uğraşmayı gerektirir. Egemenlik siyasetini anlamak için aynı zamanda toplumsal temsilin ve tarihsel olayların egemen gücün retoriğiyle kaplı üst kodlamasının eleştirel bir anlayış ile incelenmek gerekmektedir. Dolayısıyla siyasi söylemin bir gerçek olaylar ve olgular dizini olarak değil, güç ilişkilerinin bir kurgusu olarak çalışılmasını gerektirir. Bu makalede, sorgulanmayan bir Assur emperyalizmi anlayışına dayanan tarihsel perspektiflerin genellikle Assur yıllık anlatımlarının, devlet destekli metinlerinin ve imparatorluk anıtlarından oluşan ve abartılı değil ise de gösterişli Assur külliyatının sunduğu cazip ancak taraflı perspektiflerin güdümünde olduğu önerisinde bulunuyorum. Dolayısıyla bu tür perspektifler kültürel pratikler, ekolojik tarihler, siyasal peyzajlar, sosyalleşme ve materyal kültür dünyaları gibi geçmişin diğer uzun vadeli ve daha yatay dağılmış yönlerine göre, kısa vadeli fetih ve tahakküm siyasi tarihlerine öncelik vermektedir.4 Yakındoğu’nun tarihselci anlatımları, bu belirli tarihler üzerine alternatif ve sıklıkla tezat perspektifler sunan arkeoloji, materyal kültür, çevre ve iklim araştırmalarının sağladığı verilerle tartışılabilir ve belki dengelenebilir. Netice itibariyle bütün Assur tarihinin dehşet verici savaş ve zorlamaya indirgenemeyeceğini, Suriye-Mezopotamya Demir Çağı’ndaki Doğu-Batı etkileşimlerinin tamamen tarihin bu bölümünün tekrar tekrar anlatılan hikâyelerinin sonunda bitmeyen Assur genişlemesinin emperyalizmine hep yenik düşen talihsiz Suriye-Hitit devletlerinin zaptedilmesinden ibaret olmadığını kabul etmeliyiz.5 Materyal kültür akışları, hassas güç pazarlıklarını, ticaret ve alışveriş dinamiklerini ve kaynak toplama siyasetlerini çoğu zaman hesaba katmayan metinlerdeki verilere hep öncelik vermek zorunda değiliz. Diğer veri biçimlerini dikkate almak, Assur ile Suriye-Hitit devletleri arasındaki ilişkilerin karmaşıklığı üzerine düşünmemize olanak verir. Bu makalede bu tür askeri olmayan etkileşimlere ve karşılaşmalara özel ilgi gösterilmekte ve Assur metinlerinin THE ASSYRIANS: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 257 257 12/07/18 21:07 KARŞILAŞMALAR, ETKILEŞIMLER VE ORTAK BIR KÜLTÜREL ALAN: ASSUR IMPARATORLUĞU VE DEMIR ÇAĞI SURIYE-HITIT DEVLETLERI standart emperyalist anlatılarını sorgulayan materyal kültür verilerine öncelik verilmektedir. Hatti’nin Hareketli Toprakları: Suriye-Hitit Devletleri ve Assur Peyzaj Tahayyülü Demir Çağı’nda Kuzey Suriye-Mezopotamya ve Anadolu’nun siyasi coğrafyası, Assur ve Urartu gibi (sıklıkla “imparatorluklar” olarak anlaşılan) (Köroğlu 2015) bir dizi toprak egemenliğine dayalı, bölgeler üstü devletle; güneyde Levanten Akdeniz sahil şeridinden günümüzde Türkiye’nin güneydoğusu olan Yukarı Mezopotamya ovaları ile Anadolu Platosu’nun Frigya sınırlarına varan yüksek bölgelerine kadar uzanan farklı peyzajlarda yayılan birçok bölgesel, daha az toprakta egemen olan devlet tarafından şekillendiriliyordu (Hawkins 1982) (Fig. 1). Bu küçük bölgesel devletler büyük oranda Erken Demir Çağı’nda Hitit İmparatorluğu’nun külleri içinde ortaya çıkmıştır ve en azından Demir Çağı’nın erken kısımlarında ortak olan Hitit siyasi mirası ve materyal kültürü dolayısıyla Suriye-Hitit devletleri olarak bilinirler.6 Linguistik olarak Suriye-Hitit devletleri Luvice, Aramice, Fenikece ve diğer dilleri konuşan çeşitli etno-linguistik topluluklardan oluşur. Fırat üzerindeki Karkamış’ın tanınmış MÖ 8. yüzyıl hükümdarı Yariri, on iki dilin hepsini konuşması ve dört farklı yazı sisteminde yazması ile övünür (Bryce 2012: 95). Yaklaşık MÖ 1200’de Doğu Akdeniz bölgelerarası ticaret ağlarının ekonomik ve politik açıdan büyük ölçekte çökmesiyle yaklaşık MÖ 1175’te Hattuşa’nın barışçıl biçimde terk edilmesinde görüldüğü üzere Hitit İmparatorluğu da çökmüştür. Son Tunç Çağı’ndan Demir Çağı’na bu geçiş, Halys (Kızılırmak) kıvrımından güneye, Melid/Malatya’dan Karkamış’a jeopolitik güç değişimini, Kuzey Suriye ve Güneydoğu Anadolu’da Erken Demir Çağı’nda bir dizi yeni beyliğin ortaya çıktığı geniş bir yeni yerleşim coğrafyasını işaret eder. Güncel literatürde bu yeni bölgesel devletlere özellikle Hiyeroglif Luvice yazıtlı kamusal anıtlar dikme gibi bir geleneğin dahil olduğu Hitit kültürel mirasına sahip olmaları nedeniyle Suriye-Hitit devletleri denir (Harmanşah 2013: 45-47). Siyasi ağırlık merkezinin güneye, Orta Anadolu Platosu’ndan Kuzey Suriye ve Güneydoğu Anadolu’ya kayması, aynı zamanda Assur kayıtlarında Hatti Ülkesi’nin toponomik tanımının anlamının kaymasıyla da örtüşür. Orta Assur kayıtlarında Orta Anadolu Platosu’ndaki Yukarı Hitit Ülkesi’nden Hatti Ülkesi olarak söz edilirken, Yeni Assur kayıtlarında bu coğrafyanın Kuzey Suriye ve Güneydoğu Anadolu’ya taşındığı görülür (Hawkins 2000: 3). Örneğin Assur kralı III. Salmanassar’ın (MÖ 859-824) yıllıklarında “Hatti Ülkesi’nin kralları” (šarrāni ša KUR Hatti) “Fırat’ın öte yanının kralları” (šarrāni ša šēpē ammâte ša Puratte) ile eşleşir görünür (Yamada 2000: 145) ve Salmanassar’ın Hatti Ülkesi üzerindeki egemenlik iddiası Fırat’ı geçmesiyle örtüşür (Yamada 2000: 37). Bu önemli tarihsel geçiş ve peyzaj dönüşümü bağlamında, Demir Çağı’nda halkının kültürel bağlantılarıyla ve yeni ortaya çıkan güç mer258 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 258 a series of territorial, supraregional states such as Assyria and Urartu (often understood as “empires”) (Köroğlu 2015) and a plethora of regional, less territorial states spanning across a diverse landscape from the Levantine coastline of the Mediterranean in the south, to the Upper Mesopotamian plains in what is now southeastern Turkey and the uplands of the Anatolian plateau reaching all the way to the edges of Phrygia (Hawkins 1982) (Fig. 1). These small regional states largely emerged in the Early Iron Age in the ashes of the Hittite Empire, and are known as the Syro-Hittite states due to their shared inheritance of Hittite political legacy and material culture, at least in the earlier parts of the Iron Age.6 Linguistically speaking, Syro-Hittite states are comprised of diverse ethno-linguistic communities, speaking Luwian, Aramaic, Phoenician, and other languages. The well-known 8th century ruler of Karkamiš on the Euphrates, Yariri, boasts of speaking all of the twelve languages and writing in four different writing systems (Bryce 2012: 95). With the wide scale economic and political collapse of the Eastern Mediterranean interregional networks of trade around 1200 BC, the Hittite Empire collapsed, marked by the peaceful abandonment of Hattuša around 1175 BC. This transition from the Late Bronze Age into the Iron Age marks the shift of geopolitical power from the Halys bend southwards all the way from Melid/Malatya to Karkamiš, a wide geography of new settlement in North Syria and Southeast Anatolia where a series of new principalities emerged in the Early Iron Age. In current scholarship, these new regional states are referred as Syro-Hittite states due to the legacy of Hittite cultural heritage among these states, especially including the practice of raising public monuments inscribed in Hieroglyphic Luwian (Harmanşah 2013: 45-47). This southward shift in the political center of gravity from the Central Plateau to Northern Syria and Southeast Anatolia coincides also with the shifting meaning of the toponymic designation of Land of Hatti in Assyrian accounts. While the Middle Assyrian accounts refer to the Hittite Upper Land in the Central Plateau as the Land of Hatti, the Neo-Assyrian records point to a relocation of this geography in Northern Syria and Southeastern Anatolia (Hawkins 2000: 3). For instance in the annals of the Assyrian king Shalmaneser III (859-824 BC), the “kings of the Land of Hatti” (šarrāni ša KUR Hatti) seem to have been equated with the “kings of the other side of the Euphrates” (šarrāni ša šēpē ammâte ša Puratte) (Yamada 2000: 145) and Shalmaneser’s claim of sovereignty over the Land of Hatti corresponds with his crossing of the Euphrates (Yamada 2000: 37). In the context of this important historical transition and landscape transformation, one can argue for the Land of Hatti to be a moving landscape, reconfigured in the Iron Age based on cultural affiliations of its people and newly emergent centers of power. A very similarly shifting landscape during the transition from the Late Bronze Age to the Iron Age was in fact the political core of the Assyrian Empire, “The Land of Aššur” that gradually shifted northwards to the well-watered plains of Mosul and Erbil (Postgate 1992). The Iron Age came with its own koine of emergent political entities that shared new settlement processes ASSURLULAR: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı 12/07/18 21:07 ENCOUNTERS, INTERACTIONS, AND A SHARED CULTURAL SPHERE: THE ASSYRIAN EMPIRE AND THE SYRO-HITTITE STATES OF THE IRON AGE and architectural practices across the Northern SyroMesopotamia. The process of urbanization attested in the Land of Aššur with the foundation of cities such as Kalhu/Nimrud, Dūr-Šarruken/Khorsabad, and others was similar in many ways to the construction of the Lake Van basin as an imperial core for the Urartian Kingdom or the making of the Syro-Hittite landscape of Malizi/ Melid. From cultivation of landscapes to orthostat relief programs and commemorative monuments in urban contexts, the Assyrian, Urartian and the Syro-Hittite worlds shared regional practices of landscape configuration and building as part of a broader assemblage of Near East ecologies during the Iron Age (see next section below). Written evidence emphasizes the adversarial military confrontations amongst these states at the borderlands (Kurt 2007: 66-69), but we must also acknowledge the flows of raw materials and finished goods as well as knowledges, ideas, and lifestyles between them. For example, the archaeological evidence of Late Assyrian presence in the Upper Tigris river valley has demonstrated how a provincial urban center such as Ziyaret Tepe became an active site, “a social landscape” of precisely such an exchange, a “dialogue” between the Assyrians and the local communities (Matney 2016: 335). Understanding the complexity of such an intercultural exchange and the spatial character of such sites of exchange are vital in thinking about interregional relationships. Furthermore, the archaeological evidence for shared material culture across this geography suggests continued economic dependency among all partners. It is no simple coincidence that we find Assyrian ceramics in the upper Tigris region or a plethora of Syro-Hittite ivories in the ekal mašarti palaces of Assyrian capital cities. Such material flows are complemented with the flow of technological knowledge: architectural practices such as the use of finely dressed and carved orthostats in urban monuments in Assyria, Urartu and the Syro-Hittite states speaks to the circulation of architectural knowledge and possibly the craftsmen. In the next three sections, I hope to discuss the relationship between the Assyrian and the Syro-Hittite states in three differ- kezleri temelinde Hatti Ülkesi’nin yeniden şekillenen hareketli bir peyzaj olduğu öne sürülebilir. Son Tunç Çağı’ndan Demir Çağı’na geçişte çok benzer şekilde kayan bir peyzaj da Assur İmparatorluğu’nun siyasi merkezi gittikçe kuzeye, Musul ve Erbil’in iyi sulanan topraklarına kayan “Assur Ülkesi” idi (Postgate 1992). Demir Çağı, Kuzey-Suriye-Mezopotamya boyunca ortaya çıkan, yeni yerleşim süreçleri ve mimari pratikler paylaşan siyasi oluşumlar koine’siyle geldi. Assur Ülkesi’nde Kalhu/ Nimrud, Dur-Şarrukin/Horsabad ve başka şehirlerin kurulmasıyla görülen kentleşme süreci, pek çok açıdan Van Gölü Havzası’nın Urartu Krallığı’nın merkezi olarak inşasına veya Malizi/Melid’in Suriye-Hitit peyzajının oluşturulmasına benziyordu. Demir Çağı’nda daha geniş bir Yakındoğu ekolojileri grubunun bir parçası olarak Assur, Urartu ve Suriye-Hitit dünyalarının bölgesel peyzaj düzenleme ve inşa pratikleri, peyzajların işlenmesinden ortostat kabartma programlarına ve kentsel bağlamlardaki anıtlara kadar ortaktı (aşağıdaki bölüme bakınız). Yazılı veriler bu devletler arasında bulunan sınır bölgelerindeki askeri düşmanca karşılaşmaları vurgular (Kurt 2007: 66-69), fakat bunların aralarında hammadde ve mal akışlarının yanı sıra bilgi, fikir ve yaşam tarzı akışlarını da görmeliyiz. Örneğin Yukarı Dicle Vadisi’ndeki Geç Assur varlığına dair arkeolojik veriler, Fig. 1: Ziyaret Tepe gibi taşradaki bir kentsel merkeDemir Çağı’nda Yukarı zin nasıl tam böyle bir alışverişin, Assurlular Mezopotamya haritası (Taban haritası Peri ile yerel toplulukların arasında bir “diyaloJohnson tarafından ESRI ğun”, etkin bir yerleşimi, “sosyal bir peysajı” Topografik Data [Yaratıcı Ortak Alan] kullanılarak haline geldiğini göstermiştir (Matney 2016: yapılmıştır. 335). Böyle bir kültürlerarası alışverişin karMap of Upper maşıklığını ve böyle alışveriş yerleşmelerinin Mesopotamia during the Iron Age (Base Map mekânsal karakterini anlamak, bölgelerarası by Peri Johnson, using ilişkileri düşünmede son derece önemlidir. ESRI Topographic Data [Creative Commons]: Dahası, bu coğrafya boyunca ortak materWorld Shaded Relief, yal kültüre ait veriler, bütün ortaklar arasında World Linear Water). THE ASSYRIANS: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 259 259 12/07/18 21:07 KARŞILAŞMALAR, ETKILEŞIMLER VE ORTAK BIR KÜLTÜREL ALAN: ASSUR IMPARATORLUĞU VE DEMIR ÇAĞI SURIYE-HITIT DEVLETLERI süren ekonomik bağımlılığa işaret eder. Yukarı Dicle bölgesindeki Assur çanak çömleklerinin ya da Assur başkentlerinin ekal mašarti saraylarındaki Suriye-Hitit fildişleri çeşitliliğinin görülmesi tesadüf değildir. Bu tür akışlar teknoloji bilgisinin akışıyla tamamlanıyordu: Assur, Urartu ve Suriye-Hitit devletlerindeki kentsel anıtlarda incelikle kesilip oyulmuş ortostatların kullanılması gibi mimari pratikler, mimari bilginin ve olasılıkla zanaatkârların dolaşımına işarettir. Sonraki üç bölümde Assur ve Suriye-Hitit devletleri arasındaki ilişki üç farklı çerçevede tartışılacaktır: (a) Demir Çağı şehirlerinde Yeni Assur krallarının ve Suriye-Hitit hükümdarlarının egemenliğinin açıkça yer aldığı kentsel mekân; (b) Assur ve Suriye-Hitit devletleri arasında kültürel karşılaşmaların görüldüğü sınır bölgeleri ekolojileri; (c) Farklı kültürel alanlar arasındaki akışı sağlayan dolaşımdaki malzemeler, eşyalar ve bedenler. Dolayısıyla Assur-Suriye-Hitit karşılaşmaları ve etkileşimleri; kentsel mekânlar, sınır bölgesi peyzajları ve dolaşımdaki nesneler bağlamında tartışılmaktadır. Egemen Gücün Yerleşmesi Olarak Kentsel Mekân Yakındoğu Demir çağlarında şehirler gösterimsel egemen devletin şehirsel gösteri yerleri olarak düşünülür ve bu anlamda güç altyapıları olarak anlaşılabilirler.7 Egemenliğin merkezleri olarak şehirler; savaş zaferlerini, kentsel kamusal festivaller biçimindeki dinsel gösterişi, kraliyet av ritüellerini barındırırken, aynı zamanda imparatorluk sarayları, şehir kapıları ve surları, tapınak kompleksleri gibi anıtsal yapı projelerinin de alanları olarak hizmet vermiştir. Bu tür bütün etkinlikler (festivaller, askeri zaferler, yapı projeleri) kamusal mekânın sosyalleşmiş mekâna dönüşmesinin ve etkin hale gelmesinin çeşitli biçimlerini oluşturuyordu. Bu kentsel mekân anlatısallaştırılmıştı, yani kamusal alanda titizlikle anıt üretiminin yanı sıra bu anıtlar üzerlerine görsel ve sözel anlatıların yazılması yoluyla egemen devletin hanedan anlatılarıyla örülmüştü. Kalhu (Nimrud) ve Ninuwa (Ninive) gibi Assur şehirleri ile Melid/Malizi ve Karkamış gibi Suriye-Hitit şehirlerinden çok iyi bilindiği üzere, bu anlatılar durmaksızın üretilen anıtların üzerinde sergileniyordu ve bu anıtların yeni tarihsel olaylar ve jeopolitik kaymalara göre özenle düzeltilmesini, zaman zaman yeniden düzenlenmesini ve siyasi açıdan yeniden yönlendirmesini sürdürüyordu. Bu anıtlar (obeliskler, steller, ortostat kabartma programları) tanrıların müdahalelerini etkileyici bir biçimde neden-sonuç ilişkileri zinciri halinde hanedanın askeri seferlerine ve (şehir) inşa projelerine bağlıyor ve hükümdarlar egemenlik ideolojilerini bu tür hanedan anlatılarına dayandırıyorlardı. Böyle yaparak bu hükümdarlar aynı zamanda devletin topraklarının makrokozmosunu da şehrin mikro kozmosuna taşıyor, farklı (görsel, sözel, gösterimsel) mecralarda egemenlik peyzajlarının haritalarını yaratıyorlardı. Görsel ve materyal olarak güçlü, yeni bir mimari teknolojiyi (özellikle ortostatlar ve taş işçiliği) içeren, sıkı kontrol altında tutulan ve titizlikle düzenlenen bu kentsel mekân, Demir Çağı’nın, Tunç 260 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 260 ent frameworks: (a) the urban space of the Iron Age cities where the sovereignty of Neo-Assyrian kings and Syro-Hittite rulers were explicitly expressed; (b) the borderland ecologies where Assyrian and SyroHittite cultural encounters took place; (c) travelling materials, things, and bodies that provide the flow between different cultural spheres. Therefore, we discuss Assyrian-Syro-Hittite encounters and interactions in the context of urban spaces, borderland landscapes, and circulating items. The Urban Space as a Site of Sovereign Power In the Near Eastern Iron Ages, cities are envisioned as sites of civic spectacle for the performative sovereign state and in that sense can be understood as infrastructures of power.7 As seats of sovereignty, cities housed triumphs of war, religious pomp in the form of urban public festivals, or rituals of royal hunts, while at the same time they also served as sites of monumental building projects such as imperial palaces, city gates and fortifications, and temple complexes. All such urban events (festivals, military triumphs, building projects) constituted various forms of the realization and activation of the public space as socialized space. This urban space was narrativized, that is, it was woven with dynastic narratives of the sovereign state, through the meticulous production of monuments in the public sphere as well as the inscription of visual and verbal narratives on such monuments. As very well-known from Assyrian cities such as Kalhu (Nimrud) and Ninuwa (Nineveh), and the Syro-Hittite cities like Melid/Malizi and Karkamiš, these narratives were displayed on the incessantly produced monuments and maintained the careful editing, occasional reconfiguration, and political re-orientation of such monuments based on new historical events and geopolitical shifts. These commemorative monuments (obelisks, steles, orthostat relief programs) impressively linked the intervention of divinities to the dynast’s military expeditions and (city) building projects in a chain of cause-effect relationships, and the rulers based their ideologies of sovereignty on such dynastic narratives. Doing so, these rulers also brought the macrocosm of the territory of the state into the microcosm of the city, creating maps of the landscapes of sovereignty in different (visual, verbal, and performative) media. This tightly controlled and meticulously configured urban space that involved a visually and materially powerful, new armature of architectural technologies (especially orthostats and stone masonry) is an innovation of the Iron Age in contrast to the much more open landscapes of Bronze Age cities, especially the Anatolian and North Syrian cities. This innovation emerged out of the regionally shared practice of founding cities between the Assyrian, Urartian and the Syro-Hittite kingdoms, allowing the Iron Age rulers’ utopian visons of the city materialize as newly built urban complexes.8 The foundation of cities in the Iron Age is not understood here however as purely an ideological or political practice ubiquitous to the political elites of this time period, but as part of general settlement trend following the wide scale 1200 BC economic collapse in the Eastern Mediter- ASSURLULAR: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı 12/07/18 21:07 ENCOUNTERS, INTERACTIONS, AND A SHARED CULTURAL SPHERE: THE ASSYRIAN EMPIRE AND THE SYRO-HITTITE STATES OF THE IRON AGE ranean. The expansion of settlement to previously unsettled landscapes and the increase in the number of settlements are uniformly documented by archaeological survey projects across the region.9 This aspect of Iron Age urban space as a religious-political site of sovereign performance is perhaps best illustrated at the city of Karkamiš in the early centuries of the Iron Age. The city of Karkamiš is located at a historically important river crossing of the Euphrates in Northern Syria and built on the west bank of the river (Fig. 2). Today the site is split apart by the modern border between Turkey and Syria. During the reigns of Suhi I, Astuwatamanza, Suhi II, and Katuwa of the 11th-10th centuries BC, the construction of a public space was realized in the midst of the city, in a terraced zone that connected the various important urban components of the city, namely the Euphrates waterfront, the Upper Citadel and the Lower City.10 This area is labeled by archaeologists as “Lower Palace Area” although there is not much that is remotely “palatial” in this urban ensemble (Fig. 3-6). This extraordinary architectural ensemble, referred currently by the Italian-Turkish archaeological team as the monumental areas of the Çağı şehirlerinin, özellikle Anadolu ve Kuzey Suriye şehirlerinin çok daha açık peyzajlarına tezat oluşturan bir yeniliğiydi. Bu yenilik Assur, Urartu ve Suriye-Hitit krallıklarının bölgesel olarak paylaştığı, Demir Çağı hükümdarlarının ütopik şehir vizyonlarının yeni inşa edilmiş kentsel kompleksler olarak somutlaşmasını sağlayan şehir kurma pratiğinden kaynaklandı.8 Ancak Demir Çağı’nda şehirlerin kurulması burada yalnızca bu dönemde siyasi elitlerde bol olan ideolojik veya siyasi bir pratik olarak değil, Doğu Akdeniz’de MÖ 1200 yıllarındaki geniş çaplı ekonomik çöküşünü takip eden genel bir yerleşim trendinin parçası olarak anlaşılmaktadır. Yerleşimin daha önce iskân edilmemiş peyzajlara yayılması ve yerleşim sayısındaki artış, bölge boyunca yapılan arkeolojik yüzey araştırmalarınca aynı biçimde belgelenmiştir.9 Demir Çağı kentsel mekânının egemen performansın dinsel-siyasi mahalli olarak bu yönü, belki de en iyi Demir Çağı’nın erken yüzyıllarında Karkamış şehrinde görülebilir. Karkamış şehri Kuzey Suriye’de Fırat Nehri’nin tarihsel açıdan önemli bir geçiş noktasında konumlanmıştır ve nehrin Fig. 2: Karkamış yerleşmesinin topografik ve arkeolojik haritası (Karkamış Kazı Arşivi) Topographic and archaeological map of the site of Karkemish (Karkemish Excavation Archive) THE ASSYRIANS: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 261 261 12/07/18 21:07 KARŞILAŞMALAR, ETKILEŞIMLER VE ORTAK BIR KÜLTÜREL ALAN: ASSUR IMPARATORLUĞU VE DEMIR ÇAĞI SURIYE-HITIT DEVLETLERI Fig. 3: Karkamış, “Aşağı Saray Alanı” planı (Woolley, Barnett 1978: 41a’dan uyarlanmıştır) (British Museum izniyle). Karkamiš, “Lower Palace Area” plan. (Adopted from Woolley, Barnett 1978: 41a) (Courtesy of the British Museum). Fig. 4: Karkamış, “Aşağı Saray Alanı” ayrıntılı planı. Uzun Heykel Duvarı, Büyük Merdiven ve Fırtına Tanrısı Tapınağı (Woolley, Barnett 1978: Levha 29’dan uyarlanmıştır) (British Museum izniyle). Karkamiš, Lower Palace Area detail plan. Long Wall of Sculpture, Great Staircase and the Temple of the Storm God (Adapted from Woolley, Barnett 1978: Plate 29) (Courtesy of the British Museum). 262 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 262 batı kıyısında inşa edilmiştir (Fig. 2). Yerleşme günümüzde Türkiye ile Suriye arasındaki modern sınır tarafından bölünmüştür. MÖ 11-10. yüzyıllarda I. Suhi, Astuwatamanza, II. Suhi ve Katuwa’nın hükümdarlıkları sırasında şehrin ortasında, şehrin çeşitli önemli kentsel unsurları, yani Fırat kıyısını, Yukarı Sitadeli ve Aşağı Şehri birleştiren teraslı bir bölgede kamusal bir mekânın inşası gerçekleştirilmişti.10 Bu kentsel grupta “saray”a benzer pek bir şey olmasa da bu alan arkeologlar tarafından “Aşağı Saray Alanı” olarak adlan- “Inner Town” (Marchetti (ed.) 2014: 58), is composed of three monumental gates (Water Gate, King’s Gate, “Gate-House” i.e. the gate on top of the “Great Staircase”), two temple structures including the Sanctuary of the Storm God, a monumental staircase and a wide triangular public square (Fig. 3). This area provides some of the earliest evidence for monumental building in Karkamiš during the Iron Age and dates to the time of four major “country-lords” of Karkamiš from Suhi I to Katuwa (“House of Suhi”) in the late 11th to early 10th century BC.11 Almost all of the architectural surfaces of this public space were densely decorated with carved relief orthostat sequences and Hieroglyphic Luwian inscriptions. Lining the streets, the triangular square, as well as the gate structures, these orthostat programs have transformed the area into a visually vibrant urban space of dynastic narratives and ritualized performance. Sculptural monuments to ancestors seem to have played an important role in the configuration of this space as well. The so-called “Long Wall of Sculpture” illustrates the nature of this public space and its relationship to dynastic narratives and divine constituencies of the city. Long Wall of Sculpture is essentially the very long and monumental southeast terrace wall of the Sanctuary of the Storm God facing the Lower Palace square and exhibited an extraordinary assemblage of images and inscriptions of the country-lord Suhi II, dating to sometime in the 10th century BC. The Northern end of the wall climbed along with the Great Staircase and led to the entrance to the Sanctuary of the Storm God. The orthostat sequence started with slabs depicting the infantry and charioteers of the Karkamišean army trampling over the bodies of enemies. This sequence is interrupted by a large commemorative inscription of Suhi II in Hieroglyphic Luwian. This military triumphal procession is then led by Suhi II’s wife BONUS-tis (identified by an inscription) and a procession of five Karkamišean divinities who are led by the Storm God himself. The procession ends at the door jamb of the Storm God’s sanctuary, creating an extraordinary processional sequence that literally enter the temple complex, while climbing the Great Staircase. This assemblage of the ASSURLULAR: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı 12/07/18 21:07 ENCOUNTERS, INTERACTIONS, AND A SHARED CULTURAL SPHERE: THE ASSYRIAN EMPIRE AND THE SYRO-HITTITE STATES OF THE IRON AGE main actors of the urban space combining the military, the king as their commander, the wife of the king and the Karkamišean divinities, is an innovation that links the military victories of the state to the religious festivals and processions in the city both in a literally visual but also verbally explicit cause-effect relationship. This is precisely what one discovers in verbal form in Suhi II’s inscription. This innovative project of an eloquently fashioned public space at Karkamiš in the 10th century must have inspired the visitors to this spectacular city and must have made an impact across the Northern Syro-Mesopotamian world especially on the city builders of Assyrian Empire and the Syro-Hittite world, who were busy with conceptualizing their own building projects. In the Early Iron Age, the earliest substantial evidence for Assyria’s engagement with the west comes from the time of Tiglath-pileser I (1115-1077 BC). From his annals, Tiglath-pileser I is known to have crossed the Middle Euphrates, led his expedition to the Land of Amurru and received tribute from IniTešub, the Great King of Hatti (of Karkamiš?) as well as visiting Melid/Malizi (Malatya) between 1104 and 1087 BC (Hawkins 1980: 380; Hawkins 2009: 164). Tiglath-pileser seems to have visited the city of “Milidia” (modern Arslantepe near the modern town of Malatya, Eastern Turkey) during his return from his military campaign to the lands of Nairi and Daiēnu in eastern Anatolia (Grayson 1991: 22; text A.0.87.1, column v, lines 33-41). According to his annals, the ruler at Milidia submitted to him and agreed to pay a yearly tribute of lead ore. On another expedition that was likewise economically guided, this king travelled to the Mediterranean and its coastal states, when he is said to have revisited the Malatya plain and received tribute from the Malizean king ‘Allumari’ (Grayson 1991: 43; text A.0.87.4, line 31). This early encounter between the Assyrian military expeditions with the earliest of Syro-Hittite states demonstrates the economic agendas of the Assyrian expeditions and the ambitious territorial extent of their reach in this rather exploratory stage. The unusual encounter with the lands of Amurru and Hatti among others, must have inspired Tiglath-pileser and his craftsmen a great deal, so much so that the idea of lining the walls of palaces with orthostats and gate sculpture are discussed in this king’s annals accompanied with a great care for this architectural technology and its materials (Translation by author based on Grayson 1991: 38-45; text A.0.87.4). 62 [...] with this (same) cedar wood, I constructed those bīt šahūru from foundations to crenellations 63 I surrounded it all around with slabs of basalt. Bīt labbūnu, opposite to it, dırılır (Fig. 3, 6). İtalyan-Türk arkeoloji ekiFig. 5: Karkamış, “Uzun Heykel binin “İç Kent”in anıtsal alanları olarak söz Duvarı” kabartma anlatısının şematik çizimi ettiği (Marchetti (ed.) 2014: 58) bu olağandışı (Woolley ve Barnett mimari grup, üç anıtsal kapı (Su Kapısı, Kral 1978 Levha ve Hawkins 1972’den uyarlanmıştır) Kapısı, “Kapı-Ev”, yani “Büyük Merdiven”in (Ankara Anadolu tepesindeki kapı), Fırtına Tanrısı Tapınağı Medeniyetleri Müzesi). dahil olmak üzere iki tapınak yapısı, anıtsal Karkamiš, “Long Wall bir merdiven ile, geniş, üçgen bir meydandan of Sculpture” schematic drawing of the relief oluşur (Fig. 3). Bu alan Karkamış’taki Demir narrative. (Adapted from Çağı anıtsal yapılarının en eski örneklerinWoolley and Barnett 1978 Plates, Hawkins den birini gösterir ve Karkamış’ın MÖ 11. 1972) (Ankara Anatolian Civilizations Museum). yüzyıl sonu ila 10. yüzyıl başına, I. Suhi’den Katuwa’ya başlıca dört “ülke-efendisi”nin zamanına (Suhi Hanedanı) tarihlenir.11 Bu kamusal mekânın neredeyse bütün mimari yüzeyleri oyma kabartma ortostat sıralarıyla ve hiyeroglifli Luvice yazıtlarla yoğun biçimde süslenmişti. Caddeleri, üçgen meydanı, kapı yapılarını kaplayan bu ortostat dizileri, alanı görsel olarak canlı bir kentsel dinamik anlatılar ve ritüelleşmiş performans mekânına dönüştürmüştü. Ataların heykel anıtları da bu mekânın düzenlenmesinde önemli rol oynuyordu. “Uzun Heykel Duvarı” denilen heykeller bu kamusal mekânın doğasını ve hanedan anlatıları ve kentin ilahi bileşenleriyle ilişkisini gösterir. Uzun Heykel Duvarı özünde Fırtına Tanrısı Tapınağı’nın Aşağı Saray meydanına bakan çok uzun ve anıtsal güneydoğu teras duvarıydı ve MÖ 10. yüzyılda bir zaman tarihlenen, imgelerle ülke-efendisi II. Suhi’nin yazıtlarından oluşan olağandışı bir grubu sergiliyordu. Duvarın kuzey ucu Büyük Merdiven’le birlikte tırmanıyor ve Fırtına Tanrısı Tapınağı’nın girişine doğru gidiyordu. Ortostat sırası Karkamış ordusunun piyade ve arabacılarının düşmanlarının bedenlerini çiğnemesini gösteren levhalarla başlıyordu. Bu sıra II. Suhi’nin hiyeroglifli Luvice büyük anıt-yazıtıyla kesiliyordu. Bu askeri zafer geçidinin önünde daha sonra II. Suhi’nin karısı BONUS-tis (bir yazıtla belirtilmiş) ile Fırtına Tanrısı’nın arkasındaki beş Karkamış tanrısı bulunuyordu. Geçit, Fırtına Tanrısı Tapınağı’nın kapı sövesinde sona eriyor, böylece Büyük Merdiveni çıkarken tapınak kompleksine giren olağanüstü bir geçit sırası oluşturuyordu. Askeriyeyi, komutanı olarak kralı, kralın karısını ve Karkamış tanrılarını birleştiren kentsel mekânın bu başlıca aktörler grubu, devletin askeri zaferlerini dinsel festivallerle ve geçitlerle görsel ama aynı zamanda sözel olarak açık bir neden-sonuç ilişkisiyle şehirde bağlantılandıran bir yeniliktir. II. Suhi’nin yazıtında THE ASSYRIANS: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 263 263 12/07/18 21:07 KARŞILAŞMALAR, ETKILEŞIMLER VE ORTAK BIR KÜLTÜREL ALAN: ASSUR IMPARATORLUĞU VE DEMIR ÇAĞI SURIYE-HITIT DEVLETLERI 264 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 264 ASSURLULAR: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı 12/07/18 21:07 ENCOUNTERS, INTERACTIONS, AND A SHARED CULTURAL SPHERE: THE ASSYRIAN EMPIRE AND THE SYRO-HITTITE STATES OF THE IRON AGE Fig. 6: Karkamış. Aşağı Saray Alanı ve Büyük Merdiven. Kazıların genel görünüşü (Woolley, Barnett 1978: Levha 31a) (© Trustees of the British Museum). THE ASSYRIANS: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 265 Karkamiš. Lower Palace Area and 265 the Great Staircase. General view of excavations. (Woolley, Barnett 1978: Plate 31a) (© Trustees of the British Museum). 12/07/18 21:07 KARŞILAŞMALAR, ETKILEŞIMLER VE ORTAK BIR KÜLTÜREL ALAN: ASSUR IMPARATORLUĞU VE DEMIR ÇAĞI SURIYE-HITIT DEVLETLERI sözel olarak ortaya çıkan tam da budur. Karkamış’ta MÖ 10. yüzyılda bu yenilikçi, etkileyici biçimde şekillendirilmiş kamusal mekân projesi bu muhteşem şehre gelen ziyaretçilere ilham vermiş, Kuzey Suriye-Mezopotamya boyunca, özellikle kendi inşa projelerini kavramsallaştırmakla meşgul olan Assur İmparatorluğu’nun ve Suriye-Hitit dünyasının şehir inşacılarını etkilemiş olmalıdır. Erken Demir Çağı’nda Assur’un batıyla ilişkisine dair kayda değer en eski veriler I. Tiglat-pileser’in (MÖ 1115-1077) zamanından gelir. Yıllıklarından I. Tiglat-pileser’in Orta Fırat’ı geçtiği, Amurru Ülkesi’ne sefer düzenlediği ve Hatti’nin Büyük Kralı (Karkamışlı?) Ini-Teşub’dan haraç aldığı, ayrıca MÖ 1104-1087 arasında Melid/Malizi’yi (Malatya) ziyaret ettiği bilinmektedir (Hawkins 1980: 380; Hawkins 2009: 164). Anlaşılan Tiglat-pileser Doğu Anadolu’daki Nairi ve Daienu ülkelerine yaptığı askeri seferden dönerken “Milidia” (modern Malatya yakınlarındaki modern Arslantepe) şehrini ziyaret etmiştir (Grayson 1991: 22; metin A.0.87.1, sütun v, satır 3341). Yıllıklarına göre, Milidia’daki hükümdar kendisine biat etmiş, yıllık kurşun cevheri ödemesi yapmayı kabul etmiştir. Yine benzer şekilde ekonomik güdümlü bir başka seferde bu kral Akdeniz’e ve sahil devletlerine gitmiş, bu sırada Malatya Ovası’nı tekrar ziyaret etmiş ve Malizi kralı Allumari’den haraç almıştır (Grayson 1991: 43; metin A.0.87.4, satır 31). Assur askeri seferleriyle en erken Suriye-Hitit devletleri arasındaki bu erken karşılaşma, Assur seferlerinin ekonomik amaçlarını ve bu keşif aşamasında hırslı bölgesel erişimlerinin boyutunu gösterir. Diğerlerinin yanında Amurru ve Hatti ülkeleriyle alışılmadık karşılaşma Tiglat-pileser ile zanaatkârlarını oldukça etkilemiş olmalıdır, o kadar ki saray duvarlarını ortostatlarla ve kapı heykelleriyle kaplama fikri bu mimari teknolojiye ve malzemelerine gösterilen büyük özenle kralın yıllıklarında tartışılmaktadır (Grayson 1991: 38-45; Metin A.0.87.4’e dayanan çeviri yazara aittir). 62 [...] bu (aynı) sedir ağacından, o bīt šahūru’ları temellerinden barbatalarına inşa ettim. 63 Her tarafını bazalt levhalarla çevirdim. Bīt labbūnu’yu, karşısında, 64 temellerinden barbatalarına menengiçten inşa ettim. Kireçtaşı levhalarla 65 bütün etrafını çevirdim. Bu sarayı sedirden 66 ve menengiçten inşa ettim, mükemmel tamamladım ve uygun dekorunu şahane yaptım. 67 bir nahiru’yu, ki deniz atı demektir, kendi yaptığım bir pariangu (zıpkın?) ile 68 büyük tanrılar, efendilerim, tanrılar Ninurta ve Nergal’in emriyle, [Büyük] Deniz’de 69 [A]murru [ülkesinde] öldürdüm; ve canlı bir burhiš, ki Lumaş ülkesinden getirilmişti. 70 [...] Habhu ülkesinin öte tarafından. Bazalttan temsillerini yaptım 266 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 266 64 I constructed of terebinth from foundations to crenellations. With slabs of limestone 65 I surrounded it all around. This palace of cedar 66 and terebinth I constructed, completed perfectly and made its appropriate decor splendid. 67 a nahiru, which means a sea-horse, with a pariangu (harpoon?) of my own making 68 which by the command of the gods Ninurta and Nergal, great gods, my lords, in the [Great] Sea 69 [of the land of A]murru, I killed; and a live burhiš, which was transported from the land of Lumaš 70 [...] the other side of the land Ḫabḫu. I made their representations in basalt 71 I stationed them on the right and left [at my ro]yal [entrance]. This historically and architecturally stunning text of Tiglath-pileser I is possibly the earliest attestation of the Assyrian interest in orthostats as a wall cladding technique. The text not only establishes a mythopoetic foundation for the architectonics of the Assyrian palace to come in the next few centuries with its orthostat programs and gate sculpture, but also literally locates the animate source of the basalt and limestone in the Syro-Hittite world. The early 11th century timing of these annals is also significant as it coincides with the very innovative beginnings of the orthostat tradition as an architectural practice at Syro-Hittite cities such as Melid and Karkamiš and temple complexes such as Ayn Dara and Aleppo citadel (Harmanşah 2013: 153-188). The origins of orthostats as an architectural cladding technology go back to the Middle Bronze Age in North Syria at sites such as Tilmen Höyük, Tell Atchana and Ebla, although the carving of pictorial imagery on orthostat blocks seem to have surfaced in the Late Bronze AgeIron Age transition at sites such as the Temple of the Weather God at Aleppo and the Ishtar Temple at Ayn Dara. Assyrian and imperial Hittite engagement with and participation in this North Syrian innovation is significant for our understanding of gate sculpture in Hattuša and the early orthostat programs in Assyrian cities. Borderland Landscapes as Sites of Encounter In this section, we turn to the question of borderland landscapes as sites of encounter and engagement between the Assyrian and Syro-Hittite realms. We include here both the way borders between these political entities are negotiated through monument making, and the formation of Assyrian frontiers such as the Upper Tigris river basin in southeastern Turkey. Tiglath-pileser I’s ambitious campaigns reached all the way to the Mediterranean and the Eastern Anatolian territories such as Lake Van, the source of the Euphrates area and the Malatya-Elbistan plain, and they involved the making of a number of rock monuments that marked sites of encounter and exchange.12 Best known example of such a monument is his rock relief at the Source of the Tigris river at the site of Bir- ASSURLULAR: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı 12/07/18 21:07 ENCOUNTERS, INTERACTIONS, AND A SHARED CULTURAL SPHERE: THE ASSYRIAN EMPIRE AND THE SYRO-HITTITE STATES OF THE IRON AGE kleyn caves (Tigris Tunnel) which was later revisited by the 9th century Assyrian kings (Harmanşah 2007). However he is also known to have left an unpreserved rock(?) inscription documented by C.F.F. LehmannHaupt at or near the village of Yoncalı in Muş Province of Turkey, northwest of Lake Van, in the close vicinity of the source of the Euphrates river (Murat Suyu).13 These were sites of commemoration at powerful (if not divine) places in frontier landscapes (sources of rivers) where the Assyrian king and his army engaged deeply with local places of cultural significance and natural wonder through the performative acts of inscription. Judging from the extremely modest scale and configuration of these rock inscriptions and reliefs, it is more convincing to suggest that these acts of inscription were more devotional a than creation of a monument or an imprinting of Assyrian power in foreign territories. A similar kind of interaction and negotiation can be observed in a complex and perhaps increasingly monumentalized way when the Neo-Assyrian kings Assurnasirpal II (883-859 BC) and Shalmaneser III (859-824 BC) expanded this practice to commemorative steles erected at the gates or other public spaces of conquered or renovated cities and more rock reliefs. Salvage excavations and associated survey work were carried out intensively in southeastern Turkey in the last several decades due to the construction of multiple dam projects in this region. In the reservoir area of the Ilısu Dam is the Upper Tigris River Basin. This basin was easily accessible for the Assyrians from the Nineveh-Arbela region, and at the same time offered important resourceful landscapes for the imperial administration. The basin is both rich in metal resources, especially due the proximity of the mines of Arqania/Ergani Maden where one finds concentrations of iron, copper and silver ores, and abundant in agricultural production, especially along the river valleys of the Tigris and its tributaries Garzan, Bitlis and Bohtan, as well as the Cizre Plain further south (Matney 2016; Parker 2001; 2013; 2014). Archaeological surveys in the region found the Early Iron Age landscape densely inhabited with agricultural settlements (Parker et al. 2003; Harmanşah 2013: 79 and note 15 with bibliography). The western end of the Upper Tigris valley near the modern town of Diyarbakır was controlled by the Aramaean state of Bit-Zamani (Szuchman 2009). Both the results of the surveys and excavation projects such as Ziyaret Tepe, Üçtepe and Gre Dimse (MacGinnis, Wicke, Greenfield 2016) suggest that the region acted as a frontier landscape and Assyrian imperial sovereignty had its various episodes of strength, weakness, and collapse with respect to the local histories of landscape and material culture. A particularly notable moment was the refounding of the city of Tušḫan in 882 BC as the seat of Assyrian provincial governor (Matney 2016: 336). After a century or so from this date, Assyrian prosperity seems to have been interrupted at the end of the 9th and early 8th century BC (Köroğlu 2016: 317). Archaeologists are increasingly convinced that the interaction between the Assyrians and the local communities in the Upper Tigris River Basin was always complex and continuously negotiated, leading 71 [Kr]aliyet [girişimde] sağa ve sola yerleştirdim. I. Tiglat-pileser’in tarihi ve mimari açıdan müthiş olan bu metni olasılıkla bir duvar kaplama tekniği olarak ortostatlara duyulan Assur ilgisinin en erken tespitidir. Metin, sonraki birkaç yüzyılda ortostat programları ve kapı heykelleriyle gelecek olan Assur sarayı arkitektoniğinin mito-poetik temelini kurmakla kalmaz, aynı zamanda bazaltın ve kireçtaşının canlı kaynağını Suriye-Hitit dünyasında kelimenin tam anlamıyla konumlandırır. Bu yıllıkların MÖ erken 11. yüzyıl zamanlaması, mimari bir pratik olarak ortostat geleneğinin Melid ve Karkamış gibi Suriye-Hitit kentlerinde ve Ayn Dara ve Halep sitadeli gibi tapınak komplekslerindeki çok yenilikçi başlangıçlarına karşılık gelmesi açısından da kayda değerdir (Harmanşah 2013: 153-188). Ortostat bloklarına resimsel imgelerin oyulması Son Tunç Çağı-Demir Çağı geçişinde Halep’teki Fırtına Tanrısı Tapınağı ile Ayn Dara’da İştar Tapınağı gibi yerleşmelerde ortaya çıkmış gibi görünse de ortostatların mimari kaplama teknolojisi olarak kökenleri Kuzey Suriye’deki Tilmen Höyük, Tell Açana ve Ebla gibi yerleşmelerde Orta Tunç Çağı’na kadar gider. Bu Kuzey Suriye yeniliğine Assur ve Hitit imparatorluk ilgisi ve katılımı, Hattuşa’daki kapı heykelleri ile Assur şehirlerindeki erken ortostat programlarını anlayışımız açısından önemlidir. Karşılaşma Yerleri Olarak Sınır Bölgesi Peyzajları Bu bölümde, Assur ve Suriye-Hitit devletlerinin karşılaşma ve ilişki kurma yerleri olarak sınır bölgesi peyzajları konusuna dönülmektedir. Burada hem bu politik oluşumlar arasındaki sınırların anıt yapımı yoluyla müzakere edilme biçimini hem de Türkiye’nin güneydoğusundaki Yukarı Dicle Havzası gibi Assur sınır bölgelerinin oluşumunu konuya dahil ediyoruz. I. Tiglatpileser’in hırslı seferleri Akdeniz’e ve Van Gölü, Fırat’ın kaynaklarının bölgesi ve Malatya-Elbistan Ovası gibi Doğu Anadolu bölgelerine kadar ulaşmıştı ve karşılaşma ya da alışveriş mahallerini işaretleyen bir dizi kaya anıtının yapılmasını içermişti.12 Bu anıtların en iyi bilinen örneği, Dicle Kaynağı’nda Bırkleyn mağaralarındaki (Dicle Tüneli) Tiglat-pileser’e ait kaya kabartmasıdır; daha sonra MÖ 9. yüzyıl Assur kralları bu kabartmayı tekrar ziyaret etmiştir (Harmanşah 2007). Ancak Assur kralının aynı zamanda C. F. F. Lehmann-Haupt’un kayda geçirdiği Van Gölü’nün kuzeybatısında, Muş ilinin Yoncalı köyünde veya yakınında, Fırat Nehri kaynağının (Murat Suyu) çok yakınında korunmamış bir kaya (?) yazıtı bıraktığı da bilinmektedir.13 Bunlar, Assur Kralı ile ordusunun kültürel önemi ve doğa harikası olan yerel noktalarla gösterimsel yazıt yapma yoluyla derinden ilişki kurduğu sınır bölgelerinde kudretli (kutsal olmasa da) yerlerdeki anma mahalleriydi. Bu kaya yazıt ve kabartmalarının son derece mütevazı ölçek ve düzenlemelerine bakılarak, yazıt yazma eylemlerinin bir anıt yaratma ya da yabancı topraklara Assur gücünün mührünü basmaktan ziyade adak amaçlı olduğu önerisinde bulunmak daha ikna THE ASSYRIANS: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 267 267 12/07/18 21:07 KARŞILAŞMALAR, ETKILEŞIMLER VE ORTAK BIR KÜLTÜREL ALAN: ASSUR IMPARATORLUĞU VE DEMIR ÇAĞI SURIYE-HITIT DEVLETLERI edicidir. Benzer bir tür etkileşim ve müzakere, Yeni Assur kralları II. Assurnasirpal (MÖ 883-859) ve III. Salmanassar’ın (MÖ 859-824) bu pratiği fethedilen veya yenilenen şehirlerdeki kapılarda veya başka kamusal mekânlardaki anma stellerine ve daha fazla kaya kabartmalarına karmaşık ve belki de giderek anıtsallaşmış biçimde genişletmesinde gözlemlenebilir. Bölgedeki baraj inşaat projeleri nedeniyle son on yıllarda Türkiye’nin güneydoğusunda yoğun biçimde kurtarma kazıları ile bunlarla bağlantılı yüzey araştırmaları yürütülmüştür. Ilısu Barajı’nın rezervuar alanında Yukarı Dicle Havzası bulunur. Bu havzaya Assurlular Ninive-Erbil bölgesinden kolaylıkla ulaşabiliyordu ve havza aynı zamanda imparatorluk idaresine önemli, kaynakça zengin peyzajlar sunuyordu. Bölge hem özellikle demir, bakır ve gümüş cevherleri bulunan Arqania/Ergani maden ocaklarına yakınlığı nedeniyle madeni kaynaklar açısından zengin hem de özellikle Dicle ile kolları Garzan, Bitlis ve Botan vadileri boyunca ve daha güneyde Cizre Ovası’nda tarımsal üretim açısından bereketlidir (Matney 2016; Parker 2001; 2013; 2014). Bölgedeki arkeolojik yüzey araştırmaları, Erken Demir Çağı peyzajının tarımsal yerleşimlerle yoğun şekilde iskân edildiğini ortaya çıkarmıştır (Parker vd 2003; Harmanşah 2013: 79 ve kaynakçasıyla 15. not). Yukarı Dicle Vadisi’nin modern Diyarbakır şehri yakınındaki batı ucu Arami Bit-Zamani Devleti’nin kontrolü altındaydı (Szuchman 2009). Hem yüzey araştırmalarının hem de Ziyaret Tepe, Üçtepe ve Gre Dimse gibi kazı projelerinin sonuçları (MacGinnis, Wicke, Greenfield 2016) bölgenin bir sınır bölgesi peyzajı olarak rol oynadığını ve Assur imparatorluk egemenliğinin peyzajın yerel tarihleri ve materyal kültür açılarından kendine özgü çeşitli güç, zayıflık ve çöküş dönemlerinden geçtiğini işaret eder. Özellikle kayda değer bir nokta, MÖ 882’de Tuşhan şehrinin Assurlu eyalet valisinin makamı olarak tekrar kurulmasıdır (Matney 2016: 336). Bu tarihten yaklaşık bir yüzyıl sonra Assur refahı MÖ 9. yüzyılın sonu ile 8. yüzyılın başında kesintiye uğramış gibi görünmektedir (Köroğlu 2016: 317). Arkeologlar giderek Assurlular ile Yukarı Dicle Havzası’nın yerel toplulukları arasındaki etkileşimin her zaman karmaşık ve devamlı müzakere halinde olduğuna, bunun da sık sık “ikisi arasındaki ayrımları muğlaklaştıran” (Matney 2016: 335) melez kültürel ifadelere yol açtığına ikna olmaktalar. Kurkh Monoliti ya da Sanherib’in Cudi Dağı’ndaki kaya kabartmaları gibi belli Assur stellerinin ve kaya kabartma anıtların yapılması, havzayı kolonize olmuş olarak üst kodlamasını yapan belirgin bir stratejiyle ülke ve yerel topluluklarının üzerindeki Assur egemenliğini yazıyor ve güçlendiriyordu. Ancak bu bölgede Son Tunç Çağı-Demir Çağı geçişi sırasındaki materyal kültürün analizi başka bir hikâye anlatır. Bölgede Erken Demir Çağı’nda bol bulunan el yapımı yivli mallar (Köroğlu 2016: 316) Orta Demir Çağı’na devam ederken, MÖ erken 9. yüzyılda Assur merkezinin iyi pişmiş, bir-örnek çanak çömlekleri nadir görülür (Parker 2013: 131) ve yerel ve giderek melezle268 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 268 to hybrid cultural expressions that often “blur[red] the distinction between the two” (Matney 2016: 335). Setting up of particular Assyrian stele and rock relief monuments such as the Kurkh Monolith or Sennacherib’s rock reliefs on Cudi Mountain, inscribed and consolidated the Assyrian sovereignty over land and its local communities as a particular strategy of overcoding the basin as colonized. The analysis of material culture in this region during the Late Bronze AgeIron Age transition however tells another story. The appearance of the regionally ubiquitous handmade grooved ware in the Early Iron Age (Köroğlu 2016: 316) continues into the Middle Iron Age, while in the early 9th century BC, one finds the rare appearance of well-fired, uniform ceramics of the Assyrian core (Parker 2013: 131), coexisting with local and increasingly hybridized wares (Matney 2016: 338). These rich ceramic assemblages are accompanied with distinctive architectural features such as the black and white pebble mosaic courtyards with checkerboard patterns, a technology most likely derived from SyroHittite settlements where the practice was attested most extensively (Bunnens 2016). The Upper Tigris Basin was then not a landscape of colonial extraction and governance for the Assyrians but a landscape of encounter and exchange. Finally in this section, the Syro-Hittite kingdom of Masuwari on the Euphrates with its urban center at the site of Tell Ahmar south of Karkamiš, presents us an extraordinary site of political negotiation and contestation between the Syro-Hittite states and the Assyrian Empire and a site of shifting cultural identities. The Luwian-speaking rulers of Tell Ahmar (like the late 10th - early 9th century king Hamiyata) are known to have erected a number of commemorative monuments in which the city has been referred as Masuwari (Hawkins 2000: 224-248, Bunnens 2006). However, by the time the Assyrian ruler Shalmaneser III had captured the city in 856 BC and refounded it with the name Kar-Shalmaneser as the new Assyrian provincial capital for the region, the city was known as to be “the royal city” Tarbusiba/Til-Barsip of the Aramaean king Ahunu, ruler of the kingdom of BitAdini. In the course of the early 9th century then the ethno-linguistic identity of the kingdom must have shifted to an Aramaean identity. The 8th century BC trilingual inscription (Luwian, Aramaic, Assyrian) of a gate lion orthostat from the site of Arslantash was erected by a particular “Masuwarean Country-Lord” in commemoration of the foundation of a city suggests a continued contestation of power in this extraordinary landscape. Circulating Items One of the most significant bodies of evidence for interaction between the Assyrian Empire and the Syro-Hittite states is the itinerant matter, items that travel (Winter 1987). It is perhaps difficult to trace the traveling ideas, knowledges and human bodies with their ephemerality in the deep past, but items with their recalcitrant stubbornness emerge in the archaeological assemblages, acting as witnesses to unusual connections between places and peoples and caught up at a moment in their ongoing journeys and fluid lifestyles. Items take role not only in the ASSURLULAR: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı 12/07/18 21:07 ENCOUNTERS, INTERACTIONS, AND A SHARED CULTURAL SPHERE: THE ASSYRIAN EMPIRE AND THE SYRO-HITTITE STATES OF THE IRON AGE “reproduction of sovereignty” (Smith 2015) but also in the negotiation and mediation of human relationships, and the configuration of social and political worlds. Speaking of travelling items, we include not only objects of trade and exchange (commodities) but also booty and tribute. The famous façade of Assurnasirpal II’s spectacular Throne room (B) at his Northwest Palace on Nimrud citadel, facing the large ceremonial courtyard, displayed an oversized orthostat relief sequence of tribute, where foreign emissaries were depicted bringing material goods and gifts literally to the Assyrian king’s throne. Traveling items and exotic matter clearly (albeit forcefully) helped build the visual constitution of the Assyrian sovereign as a site of ostentatious display. The material correlate of this aspect of Assyrian sovereignty is the Assyrian ekal mašarti palaces (“military review” palace or arsenal), which constituted a state assemblage of booty and tribute. The palace named “Fort Shalmaneser” (by archaeologists) that was excavated on the southeast edge of the lower town of Nimrud/Kalhu (Oates, Oates 2001: Fig. 90) is perhaps the best known example and contained thousands of carved ivory furniture, some of which originated from Syro-Hittite and Levantine workshops (Oates, Oates 2001: 144-154; Herrmann 2008). These ivories have been effectively studied in terms of their stylistic/technological variation and shared iconography as a body of intriguing objects that speak to the existence of different workshops in Northern Syro-Mesopotamia, their politics of visuality and associated “community formation”.14 A large group of Nimrud ivories were assigned to the production workshops in the Syro-Hittite states of North Syria and Southeastern Anatolia (Caubet 2013: 456). These ivories point to a competitive world of production and exchange, storytelling with the use of shared visual vocabularies and subject matter, and the increasingly short supply of raw materials. The Syrian (Western Asiatic) elephant (Elephas maximus) of the Southwestern Asia faced extinction already during the Middle Iron Age (8th-7th century BC) due to this excessive ivory industry, possibly because of the excessive demands of the imperial patrons but also the ecological crisis that accompanied it (Çakırlar, Ikram 2016). Ivory is live and animate matter and this must have contributed substantially to the powerful conceptualization of ivory objects to be endowed with vibrancy. Attending to the materiality of the Iron Age ivories is precisely crucial to understand the complexity of relationships between different ivory production centers in Northern SyroMesopotamia (Caubet 2013). The ivory finds excavated by F. Thureau-Dangin in 1928 at the site of Arslantash (ancient Hadatu), present us a level of hybridization that is illustrative of such regional interactions and collaborations (Feldman 2014: 16). Arslantash is a settlement 32 km East of Karkamiš, close to the Turkish-Syrian border (Turner 1968). At the site, the French team excavated a 9th century BC Late Assyrian palace as well as an adjacent domestic complex labelled as “‘Bâtiment aux ivoires” because of the discovery of an assemblage of ivories (fragments of luxury furniture) in Room 14, the room that bordered the courtyard with checker- şen mallarla bir arada bulunur (Matney 2016: 338). Bu zengin çanak çömlek topluluklarına, büyük ihtimalle bu pratiğin en çok tespit edildiği Suriye-Hitit yerleşimlerinden çıkmış bir teknoloji olan siyah-beyaz damalı desenli çakıltaşı mozaik avlular (Bunnens 2016) gibi belirgin mimari öğeler eşlik ediyordu. O zaman Yukarı Dicle Havzası kolonyal kaynak alma ve yönetim peyzajı değil, bir karşılaşma ve alışveriş peyzajıydı. Karkamış’ın güneyinde, Tell Ahmar yerleşmesindeki kentsel merkeziyle Fırat üzerindeki Suriye-Hitit krallığı Masuwari, bu bölümde son olarak bize Suriye-Hitit devletleriyle Assur İmparatorluğu arasında olağanüstü bir siyasi müzakere ve çekişme ve değişken kültürel kimlikler yeri sunar. Tell Ahmar’ın Luvice konuşan hükümdarlarının (MÖ geç 10-erken 9. yüzyıl kralı Hamiyata gibi) şehirden Masuwari olarak söz eden bir dizi anma anıtı diktikleri biliniyor (Hawkins 2000: 224-248, Bunnens 2006). Ancak Assur hükümdarı III. Salmanassar MÖ 856’da şehri ele geçirip Kar-Şalmaneser adıyla bölgenin yeni Assur eyalet başkenti olarak tekrar kurduğunda şehir, BitAdini Krallığı hükümdarı Arami kral Ahuni’nin “kralî şehri” Tarbusiba/Til-Barsip olarak biliniyordu. O halde MÖ erken 9. yüzyıl sırasında krallığın etno-linguistik kimliği Arami bir kimliğe kaymış olmalıydı. Arslantaş yerleşmesindeki bir kapı aslanı ortostatın MÖ 8. yüzyıla ait üç dilli (Luvice, Aramice, Assurca) yazıtının bir şehrin kuruluşunun anması için belli bir “Masuwarili Ülke-Efendisi” tarafından dikilmiş olması, bu olağanüstü peyzajda süren güç çekişmesini işaret eder. Seyahat Eden Öğeler Assur İmparatorluğu ile Suriye-Hitit devletleri arasındaki etkileşime dair en önemli veri gruplarından biri seyyar maddeler, dolaşımdaki öğelerdir (Winter 1987). Derin geçmişteki geçicilikleriyle dolaşıma giren fikirlerin, bilgilerin ve insan bedenlerinin izini sürmek belki zor, ama itaatsiz inatçılıklarıyla öğeler devam eden yolculuklarında ve akışkan yaşam tarzlarında belirli bir anda takılmış halde arkeolojik buluntu topluluklarında ortaya çıkarak, yerler ve halklar arasındaki sıradışı bağlantıların şahitleri rolünü oynarlar. Öğeler yalnızca “egemenliğin tekrar üretiminde” (Smith 2015) değil, insan ilişkilerinin müzakeresinde ve aracılığında, toplumsal ve siyasal dünyaların düzenlenmesinde de rol alırlar. Dolaşımdaki öğelerden bahsederken yalnızca ticaret ve takas nesnelerini (metaları) değil, ganimet ve haracı da dahil ediyoruz. II. Assurnasirpal’ın Nimrud sitadelindeki Kuzeybatı Sarayı’nda bulunan Taht Odası’nın (B) büyük tören avlusuna bakan ünlü cephesi, yabancı elçileri kelimenin tam anlamıyla Assur kralının tahtına materyal mallar ve hediyeler getirirken gösteren büyük boyutta bir ortostat kabartma haraç sırasını sergiliyordu. Dolaşımdaki öğeler ve egzotik maddeler (güç kullanarak olsa da) açıklıkla Assurlu egemenin görsel oluşumunu gösterişli bir teşhir odağı olarak inşa etmeye yardımcı olmuştur. Assur egemenliğinin bu yönünün materyal karşılığı, devletin ganimet ve haraçlarının bir arada bulunduğu Assur ekal THE ASSYRIANS: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 269 269 12/07/18 21:07 KARŞILAŞMALAR, ETKILEŞIMLER VE ORTAK BIR KÜLTÜREL ALAN: ASSUR IMPARATORLUĞU VE DEMIR ÇAĞI SURIYE-HITIT DEVLETLERI mašarti saraylarıdır (“askeri teftiş” sarayı ya da cephanelik). Nimrud/Kalhu’nun aşağı şehrinin güneydoğu kenarında kazılan ve arkeologların “Fort Shalmaneser” (Salmanassar Kalesi) adını verdikleri saray (Oates, Oates 2001: Fig. 90) bunların belki de en iyi bilinen örneğidir; bu saray bazıları SuriyeHitit ve Levanten atölyelerden çıkmış binlerce oyma fildişi mobilya içeriyordu (Oates, Oates 2001: 144-154; Herrmann 2008). Bu fildişleri Kuzey Suriye-Mezopotamya’da farklı atölyelerin varlığını, görsellik politikalarını ve ilişkili “topluluk oluşumuna”14 değinen bir ilgi çekici eşya grubu olarak stilistik/teknolojik çeşitlilikleri ve ortak ikonografileri bakımlarından etkin biçimde çalışılmıştır. Nimrud fildişlerinin büyük bir grubu Kuzey Suriye ve Güneydoğu Anadolu’nun Suriye-Hitit devletlerindeki üretim atölyelerine atfedilmiştir (Caubet 2013: 456). Bu fildişleri rekabetçi bir üretim ve takas dünyasına, ortak görsel dağarcıkları kullanan hikâye anlatıcılığına ve gittikçe kıtlaşan hammaddelere işaret eder. Fildişi endüstrisinin, olasılıkla imparatorluk müşterilerinin aşırı miktardaki talebi karşılamak için yapılan fil avlarının sonucu olarak, ama aynı zamanda buna eşlik eden ekolojik kriz nedeniyle, daha Orta Demir Çağı’nda (MÖ 8.-7. yüzyıllarda) Güneybatı Asya’nın Suriye (Batı Asya) filinin (Elephas maximus) soyu tükendi (Çakırlar, İkram 2016). Fildişi canlı bir maddedir ve bu da fildişi eşyaların canlılığa sahip olarak güçlü biçimde kavramsallaştırılmasına önemli katkı sağlamış olmalıdır. Demir Çağı fildişlerinin materyalliğine dikkat etmek, Kuzey Suriye-Mezopotamya’daki farklı fildişi üretim merkezleri arasındaki ilişkilerin karmaşıklığını anlamak için zorunludur (Caubet 2013). F. Thureau-Dangin’in 1928’de Arslantaş (kadim Hadatu) yerleşmesinde kazdığı fildişi buluntular böyle bölgesel etkileşimleri ve işbirliğini gösteren bir melezleşme düzeyi sunar (Feldman 2014: 16). Arslantaş Karkamış’ın 32 km doğusunda, Türkiye-Suriye sınırına yakın bir yerleşimdir (Turner 1968). Yerleşmede Fransız ekip MÖ 9. yüzyıla ait bir Geç Assur sarayı ile buna bitişik, batısındaki damalı mozaik avluya sınır 14 numaralı mekânında fildişi bir buluntu topluluğu (lüks mobilya parçacıkları) açığa çıkarılmasından dolayı “Bâtiment aux ivoires” adı verilen evsel bir kompleks kazdı (Fig. 7).15 Geoffrey Turner (1968: 68) “Bâtiment” mimarisinin bit hilani gibi Suriye-Anadolu mimari biçimleri ile Assur saraylarının taht odası dairelerini birleştirdiği önerisinde bulunmuştur. Tarihlenmelerine göre fildişlerinin üretimi III. Tiglatpileser’den II. Sargon’a kadar bir buçuk yüzyıllık bir zamana yayılır. Giorgio Affanni’ye göre bu fildişleri bize Anadolu, Levant ve Mısır stilistik ve teknolojik özelliklerinin etkileyici bir melezini (Affanni 2012: 195); Marian Feldman’a göre ise Kuzey Suriye ve Fenike özelliklerinin bir melezini sunar (Feldman 2014; 16). Arslantaş’ın, mimarisinin ve gezici eşyalarının in medias res, kelimenin tam anlamıyla “öğelerin ortasında”, Kuzey Suriye’deki global kültürel etkileşim ve takasın kesişiminde durduğu kolaylıkla söylenebilir. 270 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 270 Fig. 7: Arslantaş (eski Hadatu) “Bâtiment des ivories” mimari planı (Turner 1968: Levha XVII). Arslantash (ancient Hadatu) Architectural plan of “Bâtiment des ivories” (Turner 1968: Plate XVII). board mosaic to the west (Fig. 7).15 Geoffrey Turner (1968: 68) proposed that the architecture of the “Bâtiment” combines Syro-Anatolian architectural forms such as the bit hilani, and the throne room suites of Assyrian palaces. Based on their dating, the production of ivories seems to have spanned a century and a half from Tiglath-pileser III to Sargon II. According to Giorgio Affanni, these ivories present us an impressive hybrid of Anatolian, Levantine and Egyptian stylistic and technological aspects (Affanni 2012: 195) or according to Marian Feldman, North Syrian and Phoenician ones (Feldman 2014; 16). One might easily say that Arslantash, its architecture, and its itinerant objects sit in medias res, literally in “the middle of things” at the intersection of global cultural interaction and exchange in Northern Syria. Concluding Remarks What do then, in the light of all this, the relationship and interaction between the Assyrian Empire and the Syro-Hittite states look like? If one attempts to understand this relationship, one must historicize to the extreme the particularity of each encounter in order to bypass the grand narratives of Assyrian conquest, invasion, and violence, which seem to have shadowed our broader understanding of the cultural and political ecology of Northern Syro-Mesopotamia during the Iron Ages. The complexity of these relationships is overwhelming, and in the limited space of this article, I attempted to present particular patterns of encounters and interactions, but more particularly shared, negotiated, or contested cultural spaces, whether these are cultivated landscapes, sites of extraction, urban spaces, or centers of craft production. Rather than understanding this world as a world of unidirectional influences, military ASSURLULAR: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı 12/07/18 21:07 ENCOUNTERS, INTERACTIONS, AND A SHARED CULTURAL SPHERE: THE ASSYRIAN EMPIRE AND THE SYRO-HITTITE STATES OF THE IRON AGE narratives of conquest and hegemony, or hierarchical structures rooted in center-periphery relations, I prefer to untangle these relationships on an even ontological ground, while still recognizing the uneven topographies of power. This allows us to build the larger picture from the particularities of history, and opens the space for landscapes, urban spaces, building technologies, and traveling materials come to the foreground as agents of change alongside with political actors. It is important to note that the emergence of technologies such as orthostats with reliefs or pebble mosaic courtyards or the architectural design of the bit hilani are complex technological phenomena and usually take place at the time of cultural encounters and intensified flows of matter and ideas across landscapes. The Iron Age settlement context of Northern Syro-Mesopotamia brought about the need for architectural innovations due to the extensive programs of city building and monument making (Aro 2009). For this reason, similar to the shared idea of founding cities, Assyrians and the multiple Syro-Hittite states formed an economic, cultural, and political koine, and participated in a political ecology where intercultural exchanges and encounters are continuously negotiated. The urban spaces of Assyrian and Syro-Hittite states were tightly controlled with dynastic narratives on monuments and orthostat sequences that brought together military successes with civic and religious events such as building programs or public festivals into a cause-effect relationship. These spaces were maintained with continued care and updating of political statements and affiliations as we have seen in the case of Masuwari/Til-Barsip/ Kar-Shalmaneser. The borderlands of the Assyrian Empire likewise became sites of encounter with local communities, whether this was in the form of military conflict, agricultural colonization, resource extraction, or rock-relief carving. Finally, the travelling ivories suggest an even more intimate economic and cultural entanglement of the various spheres of interaction. Sonuç O halde bütün bunların ışığında Assur İmparatorluğu’yla Suriye-Hitit devletleri arasındaki ilişki ve etkileşim nasıl bir şeydi? Bu ilişki anlaşılmaya çalışılırsa, Kuzey SuriyeMezopotamya’nın Demir Çağı’ndaki kültürel ve siyasal ekolojiyi geniş olarak anlamamıza engel olmuş gözüken Assur fethi, istilası ve şiddetinin büyük anlatılarını pas geçmek için her karşılaşmanın özgün ve belirgin ayrıntılarını son dereceye kadar tarihselleştirmek gerekmektedir. Bu ilişkilerin karmaşıklığı ezicidir ve bu makalenin sınırlı çerçevesinde belli karşılaşma ve etkileşim şemalarını, ama özellikle bakılmış peyzajlar, kaynak alma alanları, kentsel mekânlar veya zanaat üretim merkezleri biçiminde ortak, müzakere edilen veya çekişmeli kültürel alanları sunmaya çalıştık. Bu dünyayı; etkiler, askeri fetih ve hegemonya anlatıları veya merkez-çevre ilişkilerinde köklü hiyerarşik yapılar dünyası olarak tek yönlü anlamak yerine, mevcut ilişkileri, bir yandan düz olmayan güç topografilerinin de farkında olarak düz bir ontolojik zeminde çözmeyi tercih ediyorum. Bu bize tarihin ayrıntılarından daha büyük resmi oluşturmamıza olanak sağlar ve peyzajlar, kentsel mekânlar, inşa teknolojileri ve dolaşımdaki malzemelerin siyasi aktörlerin yanında değişimin failleri olarak ön plana çıkmasına alan açar. Kabartmalı ortostatlar, çakıltaşı mozaik avlular, bit hilani mimari tasarımı gibi teknolojilerin ortaya çıkmasının karmaşık teknoloji olguları ve genellikle kültürel karşılaşmalar olduğunu, peyzajlar boyunca madde ve fikirlerin yoğun akışlarıyla aynı zamanda gerçekleştiklerini belirtmek önemlidir. Kuzey Suriye-Mezopotamya’nın Demir Çağı yerleşimi bağlamı, büyük şehir inşası ve anıt yapımı projeleri nedeniyle mimari yenilik ihtiyacını doğurdu (Aro 2009). Bu nedenle, ortak şehir kurma fikrine benzer biçimde Assurlular ile çoklu Suriye-Hitit devletleri ekonomik, kültürel ve siyasi bir koine oluşturdular ve kültürlerarası alışverişlerin ve karşılaşmaların devamlı müzakere edildiği bir siyasal ekolojiye katıldılar. Assur ve Suriye-Hitit devletlerinin kentsel mekânları, askeri başarılarla inşa programları veya kamusal festivaller gibi sivil ve dinsel olayları bir neden-sonuç ilişkisi içinde bir araya getiren anıt ve ortostat sıralarındaki hanedan anlatılarıyla sıkıca kontrol ediliyordu. Bu mekânların bakımı, Masuwari/Til-Barsip/ Kar-Şalmaneser örneğinde gördüğümüz gibi sürekli özen ve siyasal söylem ve bağıntı güncellemeleriyle yapılıyordu. Assur İmparatorluğu’nun sınır bölgeleri aynı şekilde, gerek askeri çatışma, tarımsal kolonizasyon, kaynak çıkarımı, gerekse kaya kabartması oyma biçiminde yerel topluluklarla karşılaşma alanları haline gelmişti. Son olarak, dolaşımdaki fildişleri çeşitli etkileşim alanlarının daha da yakın bir ekonomik ve kültürel karmaşıklığını işaret eder. Çeviren: Azer Keskin THE ASSYRIANS: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 271 271 12/07/18 21:07 KARŞILAŞMALAR, ETKILEŞIMLER VE ORTAK BIR KÜLTÜREL ALAN: ASSUR IMPARATORLUĞU VE DEMIR ÇAĞI SURIYE-HITIT DEVLETLERI NOTLAR NOTES 1 Metinlerdeki verilere dayanarak, Assur İmparatorluğu’nun toprak edinme hırsları olan bir devlet olarak ortaya çıkmasıyla, Assurluların özellikle MÖ 9. yüzyılda Suriye-Hitit devletlerini yavaş yavaş kontrol altına aldıkları sıklıkla öne sürülür. Bu eğilimlerin eleştirel tartışmaları için bkz. Gilibert 2011; Köroğlu 2016. Büyük oranda Assur-merkezci bir örnek için, bkz. Liverani 2014: 448-457. 8. yüzyılda genişlemesiyle Assur sonunda Anadolu Platosu’ndaki Tabal gibi iç oluşumları da yutacaktır. Bu bölgesel Suriye-Hitit devletleri yavaş yavaş Assur İmparatorluğu’nun eyalet idaresine katılmıştır. Elbette bu eyaletleşme Assur elit kültürünün kültürel ve toplumsal etkisinin gücüyle bir Assurlulaşma süreci olarak da görülür. Assurlulaşma bir süreç olarak Romalılaşma anlayışımız üzerine modellenmiştir. Ancak bu makalede bu kültürel emperyalizm söyleminden uzak durulmaktadır. 2 Örn., Parker 2015. Egemenliğin modern-öncesi bir siyasal güç biçimi olarak eski Yakındoğu bağlamları vurgulu eleştirel bir tartışması için, bkz. Smith 2011. Hill, Jones, Morales (ed.) 2013 Yakındoğu’da egemenlik çalışmalarının iyi bir temsilidir. Bu antoloji ilhamını Henri Frankfort’un Kingship and the Gods (Krallık ve Tanrılar) (1948) eserinden alır. Egemenin imgesi hakkında bir kitap için bkz. Heinz, Feldman 2007. 3 Tayinat’taki Yeni Assur adê protokolünün bir tartışması için bkz. Ponchia 2014. Ponchia, III. Tiglat-pileser zamanında Kinalia/Tayinat idaresinin Assurlularca ele geçirilmesinin ardından buradaki Assur varlığının, özellikle sitadelin mimari yeniden düzenlemesinde ve Assurlular ile yeni eyaletin yerel idarecileri tarafından imzalanan toplumsal ve siyasal düzenle ilgili diplomatik yemin ve protokollerde görüldüğü üzere, var olan Geç Hitit kültürel öğeleri ile yeni Assur kültürel öğelerinin müzakere edilmiş bir karışımı olarak tezahür ettiğini öne sürmüştür (Ponchia 2014: 520). 4 Örneğin bkz. Demir Çağı’nda Tabal bölgesine dair metinlerde olmayan verilerin “bulanık” olduğunu, “Assur kral yazıtları ve mektupları gibi harici verilerin bulanık resmi aydınlatmaya yardımcı olacağını” düşünen Melville (2010: 87). 5 Assur-Suriye-Hitit ilişkileri üzerine bu kafa karıştırıcı hegemonyacı söylemin unutulmaz bir akademik istisnası, Irene Winter’ın Mesopotamien und Seine Nachbarn (1982) kitabına yaptığı, verileri artık eskimişse de teorik olarak güçlü kalan katkısıdır. 6 Suriye-Hitit devletleri için bkz. Harmanşah 2013; Bryce 2012; Melchert (ed.) 2003; Bunnens (ed.) 2000; Hawkins 1982. 7 Suriye-Hitit şehirlerindeki kentsel mekân düzenlemesi üzerine literatür kısıtlıdır. Devlet temaşasının mahalleri olarak Suriye-Hitit şehirleri üzerine yeni çalışmalar için bkz. Osborne 2015; Harmanşah 2013; Gilibert 2011 ve 2013; Denel 2007; Mazzoni 1997 ve 1995. Yakındoğu’da dinsel pratiklerle siyaset performansının bir araya gelişinin eleştirel ve kapsamlı bir anlatımı için bkz. Ristvet 2015. Suriye-Hitit kentsel planlama pratiklerinin Assur pratikleri üzerindeki etkisi için bkz. Bunnens 1996. 8 Yakındoğu’da şehir kurma için Mazzoni (ed.) 1994’teki çeşitli makalelere bkz. Demir Çağı’nda bu tür olgular üstündeki Yeni Assur, Suriye-Hitit (Fenike, Arami, Luvi) kuruluşlarına işaret eden vurguya dikkat ediniz. 9 Örn. Karkamış bölgesindeki yüzey araştırmasının yeni sonuçları için bkz. Lawrence, Ricci 2016: 55. 10 Karkamış’ın kamusal mekânları hakkında bu tartışmanın daha önceki ve daha uzun bir versiyonu için bkz. Harmanşah 2013: 137-152. Karkamış yerleşmesi 1911-1920 arasında David George Hogarth, Leonard Woolley ve ekipleri tarafından kazılmıştır (bkz. Hogarth 1914; Woolley 1921 ve Woolley, Barnett 1952), 2011’den itibaren ise Nicolò Marchetti yönetimindeki İtalyan-Türk ekibince yeni bir arkeolojik proje başlatılmıştır. Bkz. Marchetti vd 2012 ve Marchetti (ed.) 2014. 11 Marchetti vd 2012: 134. Bu, kronolojik sırayla I. Suhi, Astuwatamanza, II. Suhi ve Katuwa’dan oluşan Suhi Hanedanı’dır. Bu hükümdarlar kendilerine “Karkamış şehrinin Hükümdar (tarwani) Ülke Efendisi” diyorlardı (Hawkins, Peker 2014: 107). 12 I. Tiglat-pileser’in anıtları için bkz. Kuhrt 1995: 360; Yamada 2000; Shafer 1998. 13 Russell 1984: 186; Sagona, Sagona 2004: 34’teki tartışmaya bkz. Kaya yazıtının çevirisi Grayson 1991: 61-62; Metin A.0.87.16’da bulunabilir. 14 Örn. bkz, Marian Feldman’ın yeni monografisi Communities of Style (Stil Toplulukları) (2014). Feldman’ın fildişi üretiminin ve metal işlemeciliğinin coğrafyası olarak “Levant” tanımı, bu tür bir bölgesel adın Suriye-Hitit devletlerinin Kuzey Suriye/Güneydoğu Anadolu coğrafyasını dışlama- 1 It is often reconstructed from textual evidence that with the emergence of the Assyrian Empire as a territorial ambitious state, especially in the 9th century BC, Assyrians gradually took control of the SyroHittite states. For critical discussions of such scholarly tendencies, see Gilibert 2011; Köroğlu 2016. For an example of a largely Assyro-centric account, see Liverani 2014: 448-457. In the 8th century, the Assyrian expansion would eventually also devour more of the inland polities on the Anatolian plateau such as Tabal. These Syro-Hittite regional states were gradually incorporated into the provincial administration of the Assyrian Empire. This provincialization is of course also seen as a process of Assyrianization, with the powerful impact of the cultural and social influence of the Assyrian elite culture. Assyrianization as a process is modelled on our understanding of Romanization. In this article, I however stay away from such discourse of cultural imperialism. 2 E.g. Parker 2015. For a recent critical discussion of sovereignty as a pre-modern form of political power with a specific emphasis on the ancient Near Eastern contexts, see Smith 2011. A good representation of sovereignty scholarship in the Near East is Hill, Jones, Morales (eds.) 2013. This anthology derives its inspiration from Henri Frankfort’s Kingship and the Gods (1948). For a volume on the image of the sovereign, see Heinz, Feldman 2007. 3 For a discussion of a Neo-Assyrian adê protocol at Tayinat, see Ponchia 2014. Ponchia argued that the Assyrian presence at Kinalia/Tayinat in the aftermath of the Assyrian takeover of administration of this city at the time of Tiglath-pileser III, manifested as a negotiated mixture of preexisting Neo-Hittite and new Assyrian cultural elements, especially evident in the architectural reconfiguration of the citadel as well as the diplomatic oaths and protocols concerning social and political order, signed between the Assyrians and the local administrators of the new province (Ponchia 2014: 520). 4 See e.g. Melville (2010: 87), who considers the nontextual evidence for the region of Tabal in the Iron Age as “murky” while the “external evidence such as Assyrian royal inscriptions and letters help to illuminate the otherwise murky picture.” 5 A memorable scholarly exception to this bewildering hegemonic discourse on Assyrian-Syro-Hittite relations has been Irene Winter’s thoughtful contribution to the subject matter in the volume entitled Mesopotamien und Seine Nachbarn (1982), which may now be outdated in its data but remains theoretically robust. 6 On Syro-Hittite states, see Harmanşah 2013; Bryce 2012; Melchert (ed.) 2003; Bunnens (ed.) 2000; Hawkins 1982. 7 Literature on the configuration of urban space in Syro-Hittite cities is limited. For recent work on SyroHittite cities as sites of state spectacles, see Osborne 2015; Harmanşah 2013; Gilibert 2011 and 2013; Denel 2007; Mazzoni 1997 and 1995. For a critical and substantive account of the coming together of religious practices and the performance of politics in the Near East, see now Ristvet 2015. On the impact of SyroHittite urban planning practices on Assyrian ones, see Bunnens 1996. 8 On Near Eastern urban foundations, see various papers in Mazzoni (ed.) 1994. Note the heavy emphasis of such phenomena in the Iron Age, pointing to Neo-Assyrian, Syro-Hittite (Phoenician, Aramaean, Luwian etc) foundations. 272 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 272 ASSURLULAR: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı 12/07/18 21:07 ENCOUNTERS, INTERACTIONS, AND A SHARED CULTURAL SPHERE: THE ASSYRIAN EMPIRE AND THE SYRO-HITTITE STATES OF THE IRON AGE 9 For instance, for the recent results of a survey project in the territory of Karkamiš, see Lawrence, Ricci 2016: 55. 10 For an earlier and longer version of this discussion of Karkamiš’s public spaces, see Harmanşah 2013: 137-152. The site of Karkamiš was excavated by David George Hogarth, Leonard Woolley and their team between 1911 and 1920 (see Hogarth 1914; Woolley 1921 and Woolley, Barnett 1952), while a new archaeological project has been started by an Italian-Turkish team directed by Nicolò Marchetti since 2011 (see Marchetti et al. 2012 and Marchetti (ed.) 2014). 11 Marchetti et al. 2012: 134. This is the so-called “House of Suhi” comprising the Karkamišean country lords Suhi I, Astuwatamanza, Suhi II and Katuwa in chronological order. These rulers referred to themselves as “Ruler (tarwani) Country Lord of the city of Karkemish” (Hawkins, Peker 2014: 107). 12 On Tiglath-pileser I’s monuments, see Kuhrt 1995: 360; Yamada 2000; Shafer 1998. 13 See discussion in Russell 1984: 186; Sagona, Sagona 2004: 34. The translation of the rock inscription can be found in Grayson 1991: 61-62; Text A.0.87.16. 14 See e.g. Marian Feldman’s recent monograph Communities of Style (2014). Feldman’s geographical definition of ivory production and metalworking geography as “Levant” is slightly problematic in the sense that such a regional name tends to exclude the North Syrian/ Southeast Anatolian geography of Syro-Hittite states. See the review by Fischer, Wicke (2016) who point out her inclusion of Eastern Jazira as part of “Levant”. 15 Among the excavated ivories from Arslantash in 1928, “seventy-one are in the Archaeological Museum of Aleppo, forty-six are registered in the Musée du Louvre and six more exist in the École Biblique in Jerusalem” (Affanni 2012: 195) sı açısından biraz sorunludur. Bkz. Fischer, Wicke’nin (2016) Feldman’ın Doğu Cezire’yi “Levant”ın parçası olarak dahil ettiğini işaret eden eleştirisi. 15 Arslantaş’ta 1928’de çıkarılan fildişleri arasından “yetmiş biri Halep Arkeoloji Müzesi’nde, kırk altısı Louvre Müzesi’nde kayıtlı, dördü ise Kudüs’teki École Biblique’tedir” (Affanni 2012: 195). KAYNAKLAR REFERENCES Affanni, G. (2012) “New Light (and Colour) on the Arslan Tash Ivories: Studying 1st Millennium BC Ivories”, R. Matthews, J. Curtis (eds.), Proceedings of the 7th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, 12 April-16 April 2010, The British Museum and UCL, London, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag: 193-208. Aro, S. (2009) “The Origins of the Artistic Interactions between the Assyrian Empire and North Syria Revisited”, M. Luukko, S. Svärd, R. Mattila (eds.), Of Gods, Trees, Kings and Scholars: Neo-Assyrian and Related Studies in Honour of Simo Parpola. Studia Orientalia 106. Helsinki: Finnish Oriental Society: 9-18. Bryce, T. (1998) Kingdom of the Hittites, Oxford, New York: Oxford University Press. Bryce, T. (2012) The World of the Neo-Hittite Kingdoms: A Political and Military History. Oxford, New York: Oxford University Press. Bunnens, G. (1996) “Syro-Anatolian Influence on Neo-Assyrian Town Planning”, G. Bunnens (ed.), Cultural Interactions in the Ancient Near East: Papers Read at a Symposium Held at the University of Melbourne, Department of Classics and Archaeology (29-30 September 1994), Abr-Nahrain Supplemet Series 5, Louvain: Peeters: 113-128. Bunnens, G (2006) Tell Ahmar II: A New Luwian Stele and the Cult of the Storm-God at Til Barsip-Masuwari, Publications de la Mission archeologique de l’Universite de Liege en Syrie 2, Louvain, Paris, Dudley: Peeters. Bunnens, G. (2016) “Neo-Assyrian pebble mosaics in their architectural context”, J. MacGinnis, D. Wicke, T. Greenfield (eds.), The Provincial Archaeology of the Assyrian Empire, McDonald Institute Monographs, Cambridge: McDonald Institute for Archaeological Research: 59-70. Bunnens, G. (ed.) (2000) Essays on Syria in the Iron Age, Ancient Near Eastern Studies Supplement 7, Louvain: Peeters. Çakırlar, C., Ikram, S. (2016) “‘When elephants battle, the grass suffers.’ Power, ivory and the Syrian elephant”, Levant 48: 167-183. Caubet, A. (2013) “Working Ivory in Syria and Anatolia during the Late Bronze-Iron Age”, K. A. Yener (ed.) Across the Border: Late BronzeIron Age Relations Between Syria and Anatolia, Proceedings of a Symposium held at the Research Center of Anatolian Studies, Koç University, Istanbul May 31-June 1, 2010, Leuven, Paris, Walpole: Peeters: 449-463. THE ASSYRIANS: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 273 273 12/07/18 21:07 KARŞILAŞMALAR, ETKILEŞIMLER VE ORTAK BIR KÜLTÜREL ALAN: ASSUR IMPARATORLUĞU VE DEMIR ÇAĞI SURIYE-HITIT DEVLETLERI Denel, E. (2007) “Ceremony and Kingship at Carchemish” J. Cheng, M. H. Feldman (eds.) Ancient Near Eastern Art in Context: Studies in Honor of Irene J. Winter by Her Students, Culture and History of the Ancient Near East 26, Leiden: Brill: 179-204. Dodd, L. S. (2013) “Monuments of Resistance: Gurgum and the Assyrian Conquest”, G. E. Areshian (ed.) Empires & Diversity: On the Crossroads of Archaeology, Anthropology & History, Ideas, Debates and Perspectives 7, Los Angeles: Cotsen Institute of Archaeology Press, University of California: 57-83. Feldman, M. H. (2014) Communities of Style: Portable Luxury Arts, Identity and Collective Memory in the Iron Age Levant, Chicago, London: The University of Chicago Press. Fischer, E., Wicke, D. (2016) “Book Review of Communities of Style: Portable Luxury Arts, Identity, and Collective Memory in the Iron Age Levant, Marian Feldman”, American Journal of Archaeology: 120.4. Frankfort, H. (1948) Kingship and the Gods: A Study of Ancient Near Eastern Religion as the Integration of Society and Nature, Chicago, London: The University of Chicago Press. Gilibert, A. (2011) Syro-Hittite Monumental Art and the Archaeology of Performance: The Stone Reliefs at Carchemish and Zincirli in the Earlier First Millennium BCE, Topoi-Berlin Studies of the Ancient World 2, Berlin, New York: Walter de Gruyter. Gilibert, A. (2013) “Death, Amusement, and the City: Civic Spectacles and the Theatre Palace of Kapara, King of Guzana”, Kaskal 10: 35-68. Grayson, A. K. (1991) Assyrian Rulers of the Early First Millennium B.C., I (1114-859 B.C.), The Royal Inscriptions of Mesopotamia, Assyrian Periods 2, Toronto, Buffalo, London: University of Toronto Press. Harmanşah, Ö. (2007) “Source of the Tigris: event, place and performance in the Assyrian landscapes of the Early Iron Age”, Archaeological Dialogues 14.2: 179-204. Harmanşah, Ö. (2013) Cities and the Shaping of Memory in the Ancient Near East, Cambridge, New York: Cambridge University Press. Hawkins, J. D., (1980) “Karkamiš” D.O. Edzard (ed.), Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie 5, Berlin, New York: Walter de Gruyter: 426-446. Hawkins, J. D. (1982) “Neo-Hittite States in Syria and Anatolia”, J. Boardman, I. E. S. Edwards, N. G. L. Hammond, E. Sollberger (eds.), Cambridge Ancient History 3.1: The Prehistory of the Balkans; and the Middle East and the Aegean World, Tenth to Eighth Centuries B.C., Cambridge, Cambridge University Press: 372-441. Hawkins, J. D. (2000) Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions, Volume I: Inscriptions of the Iron Age. Berlin, New York: Walter de Gruyter. Hawkins, J. D. (2009) “Cilicia, the Amuq, and Aleppo: New Light in a Dark Age”, Near Eastern Archaeology 72: 164-173. Hawkins, J. D. Peker, H. (2014) “Karkemish in the Iron Age”, N. Marchetti (ed.), Karkemish: An Ancient Capital on the Euphrates, Orient Lab 2, Bologna: Ante Quem: 107-110. Heinz, M., Feldman, M. H. (eds.) (2007) Representations of Political Power: Case Histories from Times of Change and Dissolving Order in the Ancient Near East, Winona Lake: Eisenbrauns. Herrmann, G. (2008) “The ivories from Nimrud”, J. E. Curtis, H. McCall, D. Collon, L. al-Gailani Werr (eds.) New Light on Nimrud. Proceedings of the Nimrud Conference 11th-13th March 2002, London: British Institute for the Study of Iraq in association with The British Museum. Hill, J., Jones, P., Morales, A. J. (eds.) (2013) Experiencing Power, Generating Authority: Cosmos, Politics and the Ideology of Kingship in Ancient Egypt and Mesopotamia, Philadelphia: University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology. Hogarth, D. G. (1914) Carchemish: Report on the Excavations at Djerabis on Behalf of the British Museum, Part I, Introduction, London: Printed by Order of the Trustees. Klengel, H. (2011) “History of the Hittites” H. Genz, D. P. Mielke (eds.), Insights into Hittite History and Archaeology, Colloquia Antiqua 2, Leuven, Paris, Walpole: Peeters, 31-46. Köroğlu, K. (2015) “Conflict and Interaction in the Iron Age: The Origins of Urartian-Assyrian Relations”, European Journal of Archaeology 18/1: 111-127. Köroğlu, K. (2016) “Archaeological evidence for the provincial system of the Neo-Assyrian empire in Anatolia”, J. MacGinnis, D. Wicke, T. Greenfield (eds.), The Provincial Archaeology of the Assyrian Empire, Cambridge: McDonald Institute for Archaeological Research: 309-320. Kuhrt, A. (1995) The Ancient Near East: c. 3000-330 B.C., London, New York: Routledge. Kurt, M. (2007) Yazılı Kaynaklara Göre M.Ö. 1. Binde Mezopotamya-Anadolu İlişkileri, Ankara, Murat Kitabevi. Lawrence, D., Ricci, A. (2016) “Long-term settlement trends in the Birecik-Carchemish Sector”, Wilkinson, T. J. Peltenburg, E., Wilkinson, E. B. (eds.), Carchemish in Context: The Land of Carchemish Project, 2006-2010, Themes from the Ancient East BANEA Publication Series 4, Oxford: Oxbow Books: 38-67. Liverani, M. (2014) The Ancient Near East: History, Society and Economy, London, New York: Routledge. MacGinnis, J., Wicke, D., Greenfield, T. (eds.) (2016) The Provincial Archaeology of the Assyrian Empire, Cambridge: McDonald Institute for Archaeological Research. Marchetti, N. et al. (2012) “Karkemish on the Euphrates: Excavating a City’s History”, Near Eastern Archaeology 75: 132-147. Marchetti, N. (ed.) (2014) Karkemish; An Ancient Capital on the Euphrates, OrientLab 2, Bologna: Ante Quem. Matney, T. (2016) “The Assyrian social landscape in the Upper Tigris river valley: a view from Ziyaret Tepe (ancient Tušhan)”, J. MacGinnis, D. Wicke, T. Greenfield (eds.), The Provincial Archaeology of the Assyrian Empire, Cambridge: McDonald Institute for Archaeological Research: 335342. Mazzoni, S. (ed.) (1994) Nuove fondazioni nel Vicino Oriente antico : realtà e ideologi; atti del colloquio 4-6 dicembre 1991, Dipartimento di scienze storiche del mondo antico, Sezione di egittologia e scienze storiche del Vicino Oriente, Università degli studi di Pisa, Seminari di orientalistica 4, Pisa: Giardini. 274 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 274 ASSURLULAR: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı 12/07/18 21:07 ENCOUNTERS, INTERACTIONS, AND A SHARED CULTURAL SPHERE: THE ASSYRIAN EMPIRE AND THE SYRO-HITTITE STATES OF THE IRON AGE Mazzoni, S. (1995) “Settlement Pattern and New Urbanization in Syria at the Time of the Assyrian Conquest”, M. Liverani (ed.) Neo-Assyrian Geography, Quaderni di Geografia Storica 5, Roma: Università di Roma “La Sapienza”, Dipartimento di Scienze storiche, archeologiche e anthropologiche dell’Antichità: 181-191. Mazzoni, S. (1997) “The Gate and the City: Change and Continuity in Syro-Hittite Urban Ideology”, G. Wilhelm (ed.), Die orientalische Stadt: Kontinuität, Wandel, Bruch: 1. Internationales Colloquium der Deutschen Orient-Gesellschaft 9. -10. Mai 1996 in Halle/Saale, Colloquien der Deutschen Orient-Gesellschaft 1, Saarbrüchen: SDV Saarbrücker Druckerei und Verlag: 307-338. Melchert, H. C. (ed.) (2003) The Luwians, Handbook of Oriental Studies 1, Ancient Near Eastern Series, Leiden, Boston: Brill. Melville, S. C, (2010) “Kings of Tabal: Politics, Competition and Conflict in a Contested Periphery”, S. Richardson (ed.), Rebellions and Peripheries in the Cuneiform World, American Oriental Series 91, New Haven: American Oriental Society: 87-109. Oates, J., Oates D. (2001) Nimrud: an Assyrian Imperial City Revealed, London: British School of Archaeology in Iraq. Osborne, J. F (2012) “Communicating Power in the Bit Hilani Palace”, Bulletin of the American Schools of Oriental Research 368: 29-66. Osborne, J. F. (2015) “Ancient Cities and Power: The Archaeology of Urbanism in the Iron Age Capitals of Northern Mesopotamia”, International Journal of Urban Sciences 19: 7-19. Parker, B. J. (2001) The Mechanics of Empire: The Northern Frontier of Assyria as a Case Study in Imperial Dynamics, Helsinki: The Neo-Assyrian Text Corpus Project. Parker, B. J. (2013) “Geographies of Power: Territoriality and Empire during the Mesopotamian Iron Age”, in J. F. Osborne, N. P. VanValkenburgh (eds.), Territoriality in Archaeology, Archeological Papers of the American Anthropological Association 22, New York: Wiley-Blackwell: 126-144. Parker, B. J. (2015) “Hegemony, Power and the Use of Force in the Neo Assyrian Empire”, B. S. Düring (ed.), Understanding Hegemonic Practices of the Early Assyrian Empire: Essays dedicated to Frans Wiggermann, Uitgaven van het Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten te Leiden (2002), 125, Leiden: Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten: 287-299. Parker, B. J., Creekmore, A., Dood, L. S., Meegan, C., Moseman, E., Paine, R., Abraham, M., Cobb, P. (2003) “The Upper Tigris Archaeological Research Project (UTARP): a preliminary report from the 2001 field season”, Anatolica 29: 103-174. Ponchia, S. (2014) “The Neo-Assyrian Adê Protocol and the Administration of the Empire”, S. Gaspa, A. Greco, D. M. Bonacossi, S. Ponchia, R. Rollinger (eds.), From Source to History: Studies on Ancient Near Eastern Worlds and Beyond: Dedicated to Giovanni Battista Lanfranchi on the Occasion of his 65th Birthday on June 23, 2014, Alter Orient und Altes Testament 412, Münster: Ugarit Verlag: 501-525. Postgate, N. (1992) “The Land of Assur and the Yoke of Assur”, World Archaeology 23.3: 247-263. Radner, K. (2000) “How did the Neo-Assyrian king Perceive his Land and its Resources?”, R. M. Jas (ed.), Rainfall and Agriculture in Northern Mesopotamia: Proceedings of the Third MOS Symposium (Leiden 1999), Uitgaven van het Nederlands Historisch-Archeaologisch Instituut te Istanbul 88, MOS Studies 3, Leiden: Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut te Istanbul: 233-246. Ristvet, L. (2015) Ritual, Performance, and Politics in the Ancient Near East, New York, Cambridge: Cambridge University Press. Russell, H. F. (1984) “Shalmaneser’s Campaign to Urar฀u in 856 B.C. and the Historical Geography of Eastern Anatolia According to the Assyrian Sources”, Anatolian Studies 34: 171-201. Sagona, A. G., Sagona, C. (2004) Archaeology at the North-east Anatolian Frontier, I: An Historical Geography and a Field Survey of the Bayburt Province, Ancient Near Eastern Studies, Supplement Series 14, Louvain, Paris, Dudley: Peeters. Shafer, A. T. (1998) The carving of an Empire: Neo-Assyrian Monuments on the Periphery. Unpub. PhD diss. Harvard University, Cambridge Massachusetts. Smith, A. T. (2011) “Archaeologies of Sovereignty”, Annual Review of Anthropology 40: 415-432. Smith, A. T. (2015) The Political Machine: Assembling Sovereignty in the Bronze Age Caucasus, Princeton: Princeton University Press. Szuchman, J. (2009) “Bit Zamani and Assyria”, Syria 86: 55-65. Turner, G. (1968) “The Palace and Bâtiment Aux Ivoires at Arslan Tash: A Reappraisal”, Iraq 30: 62-68. Winter, Irene J. (1982) “Art as Evidence of Interaction: Relations Between the Assyrian Empire and North Syria as Seen from the Monuments”, in H.-J. Hans, J. Renger (eds.) Mesopotamien und Seine Nachbarn: Politische und Kulturelle Wechselbeziehungen im Alten Vorderasien vom 4. bis 1. Jahrtausend v. Chr, XXV. Rencontre Assyriologique Internationale, Berlin, 3.-7. Juli 1978, Berliner Beiträge zum Vorderen Orient 1, Berlin: Dietrich Reimer Verlag: 355-382. Woolley, C. L. (1921) Carchemish: Report on the Excavations at Djerabis on Behalf of the British Museum, Part II: The Town Defenses, London: Printed by Order of the Trustees. Woolley, C. L., Barnett, R. D. (1952) Carchemish: Report on the Excavations at Djerabis on Behalf of the British Museum, Part III: The Excavations in the Inner Town, and the Hittite Inscriptions, London: The Trustees of the British Museum. Yamada, S. (2000) The Construction of the Assyrian Empire: A Historical Study of the Inscriptions of Shalmaneser III (859-824 B.C.) Relating to His Campaigns to the West, Culture and History of the Ancient Near East 3, Leiden, Boston, Köln: Brill. THE ASSYRIANS: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus 10_harmansah_assur_gec hitit.indd 275 275 12/07/18 21:07

RELATED PAPERS

RELATED TOPICS

Log In

Encounters, Interactions, and a Shared Cultural Sphere: The Assyrian Empire and the Syro-Hittite States of the Iron Age

Encounters, Interactions, and a Shared Cultural Sphere: The Assyrian Empire and the Syro-Hittite States of the Iron Age

Related Papers

RELATED PAPERS

RELATED TOPICS